Wykłady z polskiej fleksji8

78 Przegląd leksemdw odmiennych (pronomimI

2.    zaimki przyrniotne odmieniają się przez przypadek, liczbę, rodzaj i de pic cjatywność,

3.    zaimki liczebne odmieniają się przez przypadek i rodzaj, gdy zastępują liczebnik główny lub ułamkowy (np. KILKA, TYLE), lub tylko pr/c/ przypadek, gdy zastępują liczebnik zbiorowy (np. KILKORO),

4.    zaimki przysłowne są nieodmienne.

Niektóre zaimki mają jednak odmianę charakterystyczną, osobliwą na tle części mowy, które zastępują. W szczególności zaimkom JA, TY, ON i zwrotnemu SILI przysługuje swoista kategoria akcentowości o wartościach:

akc, nakc - forma akcentowana, forma nieakcentowana

Leksemom JA, TY i ON przysługuje zaś kategoria poprzyimkowości o wartościach:

ppi, nppi - forma poprzyimkowa, forma niepoprzyimkowa

Kategorie te krzyżują się, co sprawia, że np. w paradygmacie zaimka ON można wskazać nawet cztery różne co do kształtu formy o tych samych wartościach pozostałych kategorii lleksyjnych, np. biernika liczby pojedynczej rodzaju męskiego. Dla porównania wymienimy też odpowiednie formy w rodzaju żeńskim, gdzie opozycja akcentowości jest zneutralizowana:

B, lp, nakc, nppi - np. go (Widzisz go?), ją (Widzisz ją?)

B, lp, akc, nppi - np. jego (Jego widzę), ją (Ją widzę)

B, lp, akc, ppi — np. niego (Celuj vr niego), nią (Celuj w nią)

B, lp, nakc. ppi - np. -ń (Nie patrz nań), nią (Nie patrz na nią)

biernik lub dopełniacz liczby pojedynczej rodzaju męskiego zaimka ON. Inter-
pretacja taka dotyczy	następujących słów,		bez wyjątku mających charakter
książkowy:
bezeń nadeń	Ot2	przedeń	zań
dlań nań	podeń	przezeń	zeń
doń odeń	poń	weń

Warto zwrócić uwagę na przedostatni przykład. Pokazuje on, że słowa typu not interpretujemy jako połączenia dwóch form wyrazowych, które ortografia każe pisać łącznie. Pierwszą z tych form jest przyimek, drugą forma -ń - nieakcentowany

Dla przejrzystości, przedstawiając paradygmaty zaimków JA, TY. ON i SIĘ!, opozycje akcentowości i poprzyimkowości uwzględnimy tylko w tych klatkach, w których wyrażają się one jawnie w postaci różnych co do kształtu form wyrazowych. Formy nieakcentowane będziemy ujmować w nawias, a ukośną kreską oddzielimy formy niepoprzyimkowe od poprzyjmkowych. Jeśli w jakiejś klatce paradygmatu opozycja akcentowości nie zostanie ujawniona, oznacza to, że zawarte w niej formy mogą być używane zarówno w pozycji akcentowanej, jak i nicakcenlowanej. Podobnie, jeśli w jakiejś klatce nie zostanie ujawniona opozycja

i•<>|>izyimkowości, oznacza to, że zawarte w niej formy mogą być używane iiuwno po przyimku, jak w innych pozycjach. W szczególności formy, które inulinie znajdują się w jakiejś klatce paradygmatu, można uważać za synkretycznc /ględu na opozycje akcentowości i poprzyimkowości.

< liarakterystyka zaimków podana niżej w 5.5.2 i 5.5.3 jest uszczegółowie-••10111 opisu Saloniego (1981).

5.5.2. Odmiana zaimków osobowych

Pominiemy zaimki MY i WY, które w oczywisty sposób odmieniają się przez lu spadek (przy czym zaimek MY nie ma formy wołacza). Przejdziemy od razu I" paradygmatów zaimków JA i TY. które odmieniają się przez przypadek. 4. nilowość i poprzyimkowość.

M	ja	ty
l>	mnie (mię)/mnie	ciebie (cię)/ciebie
c	mnie (mi) / mnie	tobie (ci)/tobie
li	mnie (mię)/mnie	ciebie (cię)/ciebie
N	mną	tobą
Ms	mnie	tobie
W	-	ty

tnakc, nppi - Nie podoba mi się to.

(akc, nppi - Mnie się to nie podoba.

( , akc, ppi - Mieli dzięki mnie świetną zabawę.

(nakc, ppi - Ich twarze zwracają się ku mnie.

(Mo kilka przykładów:

Nit akcentowana i niepoprzyimkowa forma mię jest przestarzała, spotykamy ją głownie w starszych tekstach:

/il. iwil mię tylko jeden szczegół. (M. Choromański, Zazdrość i medycyna)

< lorki przeszły mię po grzbiecie. (W. Gombrowicz, Ferdydurke)

Dzbanek z półki - hyc na ziemię: „Ja nie gorszy! Poprośże mię!". (J. Tuwim, Tamci )

W staropolszczyźnie mię mogło być używane po przyimku, dziś w takiej pOzycji nie występuje. Dłużej utrzymało się poprzyimkowe cię, np. W góry! n góry, miły bracie,/Tam swoboda czeka na cię! (W. Pol, Pieśń o ziemi Miii ej). Współcześnie jednak forma cię jest w tej pozycji bardzo rzadka I ograniczona do tekstów archaizowanych, dlatego nie uwzględniliśmy jej w paradygmacie zaimka TY.

Hardziej skomplikowany jest paradygmat zaimka ON, obejmujący pięć kategorii: pi ypadek, liczbę, rodzaj, akccntowość i poprzyimkowość. Ponieważ przedstawienie mm w icdncj tabeli byłoby kłopotliwe, podamy osobno podparadygmaty o różnym iiiil/ii|ii gramatycznym.