Wykłady z polskiej fleksji0

82 Przegląd leksemów odmiennych (pronomnm

82 Przegląd leksemów odmiennych (pronomnm

B, nakc B, akc N Ms

Załoga musiała się ewakuować. Spojrzała na siebie w lustrze. Gardził sam sobą.

W szale podarł na sobie ubranie.

W pozycji zależnej od przyimka używa się zasadniczo form akcentowanych Wyjątki od tej reguły są nieliczne, dlatego nie uwzględniliśmy ich w paradygmacii zaimka SIĘ 1. Po pierwsze, obok regularnych konstrukcji na siebie, przed siebh i przez siebie spotyka się w tekstach literackich, zwłaszcza starszych lut archaizowanych, połączenia na się, przed się i przez się:

Któż może przejąć na się cudze brzemię - prawdziwą pokutę za grzech. („Znak”) Jadwiga nie doczekała dnia przewidywanej przez się klęski Witolda. (P. Jasienica Polska Piastów)

Wyciągnął przed się długie nogi. (W. Gombrowicz, Ferdydurke)

Po drugie, frazeologicznym wyjątkiem jest wyrażenie sam przez się, np. „(... przekonanie, że wszelka intensywna ludzka działalność jest czymś dobrym sann przez się” (Cz. Miłosz, Legendy nowoczesności).

Całkiem inny, głęboko defektywny jest paradygmat nieokreślonego zaimki SIĘ2. Ma on tylko formę mianownika.

M się D -C B N

Ms -W -

Znaczenia i przykłady użycia zaimka SIĘ2 podano w 5.4.6.

5.5.4. Odmiana zaimków na -kolwiek, -ś, -i, -że

Zaimki o zakończeniach -kolwiek, -ś, -ż, -że mają w polszczyźnie tzw. fleksji wewnętrzną, tzn. ich końcówki flcksyjne, wbrew swojej nazwie, nie znajdują sii na końcu formy fleksyjnej, por.:

jak-i-kolwiek. jaki-ego-ś, jaki-emu-ż, jak-im-że któr-y-kolwiek, któr-ego-ś, któr-emu-ż, któr-ym-że c-o-kolwiek, cz-ego-ś, cz-emu-ż, cz-ym-że

Zaimki te odmieniają się zasadniczo tak, jakby nie miały wyżej wymienionych zakończeń. Dodanie cząstki -i do zaimków KTO i CO powoduje jednak wymianę końcowej samogłoski: kt-o, c-o, ale kt-ó-ż, c-ó-i.

O statusie gramatycznym cząstek -kolwiek, -ś, -ż, -te - zob. 3.1.

5.S.5. O dni i a na zaimków dzierżawczych

/minki dzierżawcze należą do przymiotnych. a więc odmieniają się przez. MWpudek, liczbę, rodzaj i dcprccjatywność. Trzy spośród nich, mianowicie, MÓJ. Jtylll i SWÓJ, wykazują dodatkowo opozycję form dłuższych, neutralnych, ' kmi zych, książkowych. Obejmuje ona cały paradygmat z wyjątkiem form flnillr/nych oraz synkretycznego wołacza lp w rodzaju męskim i biernika Ip v i"il/nju męskorzeczowym. Nie jest jednak kategorią tleksyjną, gdyż formy są jedynie wariantami form dłuższych, używanymi w celach stylizacyjnych, ■pitM m rytmizacyjnych, por.:

I /hi minia Iwa wielka i godna kary, jednak ci przebaczę pod jednym warunkiem. (II. Ko IkłYikii, Klechdy domowe)

naj, twa mowa ■( lilo,Ina i dumna, serca - trumna.

(J. Liebert, Kuszenie)

flk skrótu nie przytaczamy całych paradygmatów wymienionych zaimków, lecz lylkiM lormy wariantywne. Przyporządkowanie ich do odpowiednich klatek paradyg-^■pw nic jest trudne.

Mipjrąo n. mego |tl(i|Slini a. memu liioim a. mym liio|ii a. ma |no|C| a. mej h>o|i| a. mą klinie a. mc liioich u. mych inoiiiii a. mymi

twojego a. twego twojemu a. twemu twoim a. twym twoja a. twa twojej a. twej twoją a. twą twoje a. twe twoich a. twych twoimi a. twymi

swojego a. swego swojemu a. swemu swoim a. swym

swojej a. swej swoją a. swą swoje a. swe swoich a. swych swoimi a. swymi

^MYużmy, że zaimek TWÓJ, w przeciwieństwie do MÓJ. nic ma wołacza, por. Sh\! Wfoyjacielu! i niemożliwe: *Twój przyjacielu! Wołacza, a nawet mianownik.i llll mu leż zaimek SWÓJ, a formy swoje i swe, przytoczone wyżej, reprezentują liliu ud Konna kanoniczna tego zaimka, mianowicie swój, też jest biernikiem (||łf/!iy pojedynczej rodzaju męskorzeczowego), np. Daj mi swój telefon. Istnieje ■kwicie mianownikowa forma swój, np.:

Mtiwidski to swój chłop.

Swoje Miko jest zawsze najwygodniejsze..

■ w podanych przykładach nie jest ona zaimkiem dzierżawczym, lecz przymiotniku ni o znaczeniu, odpowiednio, ‘bliski, nieobcy’ i ‘własny’ (zob. Bobrowski 1992).

I ho zaimków dzierżawczych należą ponadto odmienne czysto funkcjonalnie ¹ i u my JEGO, JF.J, ICH, których formy są homonimiczne z formami zaimka i iNj por.: