Wykłady z polskiej fleksji1

84 Przegląd leksemów odmiennych (pronominn

Jego książki rozchodzą się w milionach egzemplarzy - jego z leksemu JEGO To jego czyta się teraz na całym świecie - jego z leksemu ON.

5.5.6. Ograniczenia w odmianie i łączliwości zaimków liczebnych

Typowe zaimki liczebne - pierwsze, jakie przychodzą do głowy - si odmienne. Spośród nich cztery zaimki zastępujące liczebnik zbiorowy, mianowicie KILKORO, KILKANAŚCIORO, OBOJE i OBYDWOJE, odmieniają się tylk< przez przypadek, np.:

KILKORO: kilkoro dzieci, kilkorga dzieci, kilkorgu dzieciom ...

OBOJE: oboje państwa, obojga państwa, obojgu państwu ...

Pozostałe zaimki odmienne, czyli te, które zastępują liczebnik główny lut ułamkowy, odmieniają się także przez rodzaj, np.:

TYLE: tylu mężczyzn, tyle kobiet (psów. stołów, dzieci)

KILKA: kilku mężczyzn, kilka kobiet (psów, stołów, dzieci)

Ilościowo przeważają jednak zaimki liczebne nieodmienne, np. BEZ LIKU, C( NIECO, CO NIEMIARA, KUPĘ, NIEDUŻO, ODROBINĘ, OD GROMA SPORO, TROCHĘ. Wymienione leksemy zaliczamy do zaimków liczebnych, gdy występują w pozycji typowej dla liczebnika - z orzeczeniem w 3. osobie liczb pojedynczej rodzaju nijakiego; por. następujące przykłady z Innego słownik języka polskiego:

Kłopotów z nim było bez liku.

Naszło się do kantyny żołnierzy co niemiara.

W kasie brakowało kupę pieniędzy.

Niedużo ludzi do nas przychodzi.

Odrobinę wody zostało na dnie.

Na budowie zostało jeszcze trochę fachowców.

Osobliwe są na ich tle dwa zaimki pochodne od przysłówków - nieodmienne pr/fl przypadek i rodzaj, ale podlegające stopniowaniu prostemu. Są to leksemy DUŻ( i MAŁO, por.:

Cukru jest mało, trz.eba by kupić.

Dziś do szkoły przyszło mniej dzieci niż zwykle.

Dużo ludzi kręciło się po placu.

Coraz więcej osób umiera z powodu chorób krążenia.

Zaimki liczebne nieodmienne występują tylko w pozycji mianownika lub biernika a jeśli jest to pozycja zależna od czasownika - także dopełniacza. Możemy powiedzieć np. Przyszło dużo (niedużo, trochę, sporo, kupę itp.) ludzi (zaimki w pozycji mianownika) lub Zaproś dużo ludzi (biernik), lub Nie zapraszaj tlu.‘ii

Ihi/. i (dopełniacz zależny od czasownika), ale nie *Rozmawiałem z dużo ludźmi inuizędnik) ani * Dołączyłem do dużo ludzi (dopełniacz zależny nie od czasownika). W takich wypadkach można użyć w zamian form zaimków odmiennych, np. fal, mawiałem z wieloma ludźmi lub Dołączyłem do wielu ludzi. Wyjątkiem od |łf/nlslawionej tutaj zasady jest nieodmienny zaimek IKS, którego można użyć || pozycji właściwej każdemu przypadkowi gramatycznemu, np. Rozmawiałem fljb ludźmi i Dołączyłem do iks ludzi.

5.6. Tendencja do usuwania zaimków z nowszych gramatyk

Kryterium deiktyczności, służące do identyfikacji zaimków, nie ma charakteru HfllliUttycznego. Różnym podklasom zaimków przysługują wprawdzie wspólne iMft 11y gramatyczne, ale jako całość zaimki nie stanowią jednolitej klasy gramatyczni ¹ 'o skłania wielu autorów do twierdzenia, że nie są one odrębną częścią mowy. /.arniki pominięto w kilku nowszych klasyfikacjach leksemów polskich i w kilku opracowaniach gramatycznych, jak Składnia współczesnego języka Błego (Saloni, Świdziński 1985) i Morfologia (Grzegorczykowa R„ Laskowski Wróbel H. 1998). Saloni (1974) już wcześniej rozdzielił zaimki pomiędzy jwniki, przymiotniki, liczebniki i partykuło-przysłówki, zgodnie z kryterium riucyjnym (np. KTOŚ jest u niego rzeczownikiem, KAŻDY jest przymiot-in, ILE jest liczebnikiem, a TUTAJ jest partykuło-przysłówkiem). W Morfologii zaimek odnoszony jest tylko do zaimków rzeczownych, które stanowią kbim i/eczowników. Poza tym wyodrębniono tu klasę tzw. konektorów Witych (w drugim wydaniu Morfologii - relatorów), która obejmuje zaimki dnc.

iwodem pomijania zaimków w nowszych klasyfikacjach leksemów są ni w zdefiniowaniu zaimków na podstawie kryterium gramatycznego, zaimki powinny być w jakiś sposób obecne w gramatykach, i to z dwóch jów Po pierwsze, pewne grupy zaimków mają własne cechy gramatyczni \ rulmki dzierżawcze zajmują określone miejsce w grupie nominalnej, po uch nieokreślonych i wskazujących, a przed przymiotnikami. Po drugie, j grupy zaimków realizują wymaganie składniowe innych leksemów. Wiele i fulów na to zanotowano w Innym słowniku języka polskiego, oto jeden z nich:

Słowem oto poprzedzamy zaimek pytajny. aby zaznaczyć, że odpowiedź na htlwuinine przezeń pytanie znajdzie się w następnym zdaniu lub że znajduje się ■V poprzednim zdaniu. Oto co pisze w odpowiedzi na jej list ciocia Ola... Silu ■ tlęc. nośd - oto co decydowało o szczęściu i o tyciu... Staramy się naśladować¹ Boga, o(o dlaczego Istnieją artyści,    Ci