P1100705 (2)

WSTĘP

I. MIEJSCE AKCJI

liryzm i plastyka pamięci szczególne mają zastosowanie w odniesieniu do terenów, w których poeta mieści akcję swych dramatów [...] Znajomość też pewnych miejscowości, podobnie jak znajomość pewnych dzieł sztuki plastycznej, bywa czasami konieczna do zrozumienia utworów Wyspiańskiego.^{1 2}

Tak pisał w 1918 roku Wacław Borowy w studium, które miało okazać się jednym z najważniejszych dla dziejów interpretacji Nocy listopadowej. Krytyk scalał i nazywał rozmaicie wyrażane intuicje, które od początku towarzyszyły twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Precyzował to, z czym zmagali się przed nim liczni komentatorzy, kiedy usiłowali wskazać, na czym polega odrębność tych dzieł. Wypadnie jeszcze dopowiedzieć — Jiryzm i plastyka pamięci” leżą u podstaw wyobraźni pisarza, który przestrzeń, w jakiej się znalazł, ożywiał tworami własnej imaginacji, w dzieło sztuki zamieniał realia otaczającej go rzeczywistości, należące do różnych jej obszarów. Odwoływał się nie tylko do tradycji artystycznej, ale do najrozmaitszych zapamiętanych niegdyś szczegółów, łączył je w najbardziej niespodziewane związki.

Wyspiański urodził się i wyrósł w Krakowie. Ukształtowała go atmosfera, tradycja i sztuka tego miasta. Noc listopadowa jest w jego twórczości dziełem szczególnym między innymi także i dlatego, że akcję dramatu umieścił on w Warszawie i stworzył jedno z najdonio-

1

¹ W. Borowy, Łazienki a Jtfóc listopadowa” Wyspiańskiego, w zbiorze tegoż: Studia

2

szkice literackie, pod red. Z. Stefanowskiej i A. Paluchowskiego, Warszawa 1983,1.1,