P1120469 resize

842 MAMEK (UCOL

7

842 MAMEK (UCOL

7

?

?

osadnictwa ludności zaliczanej do kultury łużyckiej w strefie karpackiej oraz odpowiedzieć wyczerpująco na pytanie, jak długo w głąb okresu lateńskiego przetrwała lokalna odmiana kultury łużyckiej na terenach wyżynnych i podgórskich na północnym przedpolu polskich Karpat zachodnich oraz w kotlinach żródgórskteh.

Zapewne sytuacja kształtowała się tutaj w sposób podobny jak na terenie północno-zachodniej Słowacji, gdzie zdecydowanie należy się liczyć z bardzo długim przetrwaniem elementów kultury łużyckiej***. Niektórzy z badaczy mówią nawet o dotrwaniu ich tu do początków okresu wpływów rzymskich***. Biorąc pod uwagą topografie obszaru i istnienie tu poszczególnych, izolowanych nieraz, skupień osadniczych w kotlinach Jródgórskich. przypuszczenie wydaje się prawdopodobne. Brak jednak i z tego terenu dobrze opracowanych stanowisk z materiałami schyłkowej fazy kultury łużyckiej, w związku z czym trudno w sposób bardziej konkretny wypowiadać się na temat charakteru tutejszej schyłkowej fazy kultury łużyckiej w okresie lateńskim.

X

Z kulturą łużycką wiąże się w naszej literaturze archeologicznej także grupę tarnobrzeską, która jednak charakteryzuje się dość znaczną od-rębnością w stosunku do sąsiadujących z nią Innych lokalnych grup¹** także włączanych w obręb kultury łużyckiej. Grupa tarnobrzeska rozwijając się przez cały okres halsztacki i wedle panujących opinii także we wczesnej przynajmniej fazie okresu lateńskiego¹*¹, we wczesnej epoce żelaza dostała się w strefę wpływów kręgu kultury scytyjskiej. Dzięki temu stosunkowo liczne wyroby metalowe w typie scytyjskim, spotykane na niektórych cmentarzyskach*** grupy tarnobrzeskiej, pozwalają na datowanie szeregu zespołów na schyłek okresu halsztackiego.

>** P. C a pl o v i ć, K problem a lice osidlenia Orawy w mladlej dobę hal&tatskcj, „Archeologickć rozhledy”, L 15: 1963, s, 321-327; tenże, Najnowsze badania na Ora-Me Słowackiej. ..Acta Archaeologka Carpathica", Ł 4: 1963, s. 249-250; Bukowski, op. ciŁ. s. 49; tenże. Studia nad południowym i południowo-wschodnim pograniczem kultury łużyckiej, Wrocław—Warszawa—Kraków 1969, s. 351-354.

•• p. ćąplovi£, K problemaUca..., g. 322-333; tenże, Najnowsze badania, s. 250; A. Petrovsk-Siehman, Uwagi o osadnictwie epoki żelaza na środkowym Poważa, .Acta Archaeologlca Carpathica", t. 8: 1966, s. 183-187.

» m. Gcdl. Ze studiów nad genezą i wczesną fazą grupy tarnobrzeskiej, „Archeologia Polski", 1 15: 1970, z. 2, s. 365.

«* K. Moskwa, Uwagi o kulturze łużyckiej w Rzeszowskiem, „Z otchłani włoków", Ł 28: 1962, s. 229; tenże. Prasłowiańskie cmentarzyska łużyckie w Rzeszowskim. Kraków 1963, s. 14 (nlb.); Bukowski, Kultura łużycka, s. 44.

iw k. Moskwa, Epoka brązu i początki epoki żelaza w Rzeszowskiem, Iw':) Pradzieje Rzeszowszczyzay, Bzeszów-Warszawa 1963, s. 29-31.

3 CML

Hyc. 20. Przemyli, m. pow. Zapinka brązowa o wczetwdateAskie) kon»lrnkcll (wf

A. Zakleco)

Północne peryferie zasiągu grupy tarnobrzeskiej objęte zostały we wczesnym i środkowym okresie lateńskim przez kulturę pomorską¹¹¹, której stanowiska w zwartym swym zasięgu dochodziły do Wisły w okolicach Sandomierza nieznacznie tylko przekraczając ją w kierunku południowym. Z terenów położonych na prawym, południowym brzegu Wisły możemy wymienić zaledwie kilka cmentarzysk kultury pomorskiej¹². Zakłada się, że w pozostałej części obszaru grupy tarnobrzeskiej w dalszym ciągu zamieszkiwała ludność kontynuująca tradycje tej grupy.

Brak jednak dotąd zespołów w typie tarnobrzeskim dobrze datowanych na wczesny lub na środkowy okres lateński. Stwierdzano wprawdzie na cmentarzyskach późnej fazy grupy tarnobrzeskiej obecność elementów charakterystycznych już dla kultury pomorskiej, które odnosić można do początków okresu lateńskiego³, ale zjawisko to odnosi się do strefy, gdzie później notujemy już stanowiska w typie pomorskim.

Powstaje więc problem, jak kształtowało się osadnictwo w ciągu okresu lateńskiego w niemal całym dorzeczu Sanu i jaki miało ono charakter kulturowy. Kultura przeworska pojawia się tu stosunkowo późno, bo dopiero w ciągu wczesnego okresu wpływów rzymskich. Znamy wprawdzie z tego terenu pojedyncze, nader jeszcze nieliczne znaleziska grafitowej bądź też nawet malowanej ceramiki o charakterze celtyckim¹¹¹, którą wiązać można ze schyłkiem okresu lateńskiego, nie wiadomo jednak. w jakim środowisku kulturowym należy je umieścić. Bardzo interesująco przedstawia się brązowa zapinka o wczesnolateńskirj konstrukcji (ryc. 20). która ma pochodzić z Przemyśla³, mogąca świadczyć o stosunkowo wczesnych¹² oddziaływaniach kultury celtyckiej na górne do-

1

i¹> N o s o k, op. cit._r tubl. XXV.

MNoiek, op. cif., tabl. XXV; Moskwa, op. cif- s. 3Ł

2

Nosek. op. cif., s. 35-36.

«•¹ Wożniak, op. cif., s. 341 -342.

3

»•¹ Ż a k I, Z badań nad kulturą celtycką, ryc. 967.

Z. Woźniak datuje zapinkę z Przemyśla na IV w. pjn.c. Z. Woźniak, kwestii pobytu Celtóio to Karpatach Zachodnich. -Acta Arcbaeolotffea Carpathica-. I: 1S06. s. 70.