P1130727 resize

126

mankietową zdobioną żebrowaniem z Orchowa, woj. bydgoskie (A. Knapowska-Mikoiajczykowa 1957, s. 67, ryc. 75).

Kolejne ozdoby to grube pierścienie o końcach zwężających się, lub wykonane z drutu o 1 1/2 zwoju, spiralne zausznice z drutu oraz wymieniona już czółenkowata złota zausznica tzw. typu irlandzkiego z Wąsosza, zdobiona pośrodku dwoma grupami-kresek (tabl. XXXIX: 12).

Uderza rzadkie występowanie nu terytorium kultury iwieńskiej naszyjników z końcami zwiniętymi w uszko — form tak bardzo rozpowszechnionych w całej wczesnobrązowej cywilizacji środkowoeuropejskiej, w tym masowo w kulturze unietyckicj. Częściami naszyjników były rurkowate spiralki druciane, może też cylindryczne nieforemne paciorki bursztynowe (tabl. XXXIX: 16) oraz duży (ok. 5 cm średnicy) wisior bursztynowy z Brus (W. Sarnowska 1969, s. 130, ryc. 31b).

Rzadko występujące szpile brązowe należą do 3 różnych typów znanych w kulturze unietyckicj, a mianowicie z główką kapturkową lub stożkowatą (w jednym wypadku ukośnie przekłutą), kulistą oraz rozklepaną i zwiniętą do środka. Brak tu zupełnie szpil cypryjskich, powszechnych w kulturze unietyckiej. W skarbie z Wąsosza miały się także znajdować „brązowe płytki” z otworami (A. Knapowska-Mikoiajczykowa 1957, s. 85). Niestety brak bliższych szczegółów o ich wyglądzie — mógł to być rodzaj pospolitych w tym czasie medalionów.

Uderza znikoma ilość wyrobów kościanych. Właściwie znamy jedynie szpilę z czworoboczną, płaską, przekłutą główką (W. Sarnowska 1969, s. 139, ryc. 360) oraz fragment kościanej igły z omówionego już stanowiska w Biskupinie (tabl. XXXVII: 11). Z tego ostatniego pochodzi także charakterystycznie ząbkowane narzędzie z łopatki bydlęcej (A. Knapowska-Mikoiajczykowa 1957, s. 35, ryc. 5c), podobne do tych, jakie znamy m. in. w kulturze mierzanowickiej, trzcinieckiej oraz tzw. nowocerekwiańskiej.

Gospodarka i struktura społeczna

Niewiele możemy powiedzieć o gospodarce i strukturze społecznej ludności kultury iwieńskiej. Sprawia to szczupła i dość specyficzna baza źródłowa. Stosunkowo duże nagromadzenie wyrobów metalowych (w większości zapewne importowanych od południowego sąsiada), w tym także okazałych przedmiotów ze złota, znaczna koncentracja skarbów, wszystko to wskazywałoby na względnie dużą zamożność ludności kultury iwieńskiej. Czy odpowiadała ona poziomowi plemion kultury unietyckiej — trudno odpowiedzieć. Niewątpliwym atutem były dla ludności kultury iwieńskiej zajmowane przez nią urodzajne gleby, solanki kujawskie i bliskość terenów, skąd czerpano bursztyn. Żyzność gleb kujawskich i nadwiślańskich, to czynnik nie tylko ważny dla rolnictwa, ale i dla szybkiego rozwoju hodowli, a właśnie dla istnienia tej ostatniej gałęzi gospodarki u plemion kultury iwieńskiej, mamy bezpośrednie dowody w postaci biskupińskiego kraalu oraz występujących w jego obrębie kości zwierzęcych.

Geneza i związki kulturowe

Problem genezy kultury iwieńskiej nie rysuje się jeszcze dość jasno, mimo że utarł się pogląd o powstaniu jej w wyniku zmieszania się 2 elementów, tzn. kultury pucharów dzwonowatych i kultury ceramiki sznurowej (J. Kos trzewski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski 1965, s. 129 n.). Dziedzictwem pierwszej miałyby być dzwono-wate kształty większości naczyń, misy na nóżkach i strefowy układ ornamentów. Natomiast pucharki tulipa-nowate i poszczególne motywy zdobnicze byłyby przejęte od miejscowej grupy kultury ceramiki sznurowej. Pogląd ten wymaga jednak pewnej weryfikacji. Otóż omawiając znaleziska grupy kujawskiej (typ Dobre) wskazywaliśmy, że to, co przypisywano w nich kulturze pucharów dzwonowatych, tzn. występowanie mis na nóżkach, kubków uchatych i dwuusznych amforek, należy traktować raczej jako efekt oddziaływania (albo nawet częściowej migracji ludności) najwcześniejszej fazy kultury unietyckiej na Kujawy i przyległą część Wielkopolski. Oddziaływania te zbiegły się w czasie z przeobrażeniami, jakie przechodziła cala nadbałtycka strefa kultury ceramiki sznurowej lub bardziej na zachodzie tzw. kultura grobów jednostkowych, zachowująca tradycyjne formy pucharów, ale o zmienionych nieco proporcjach (większa przysadzistość, nisko umieszczone załomy brzuśców, szerokie wylewy) i ornamentyce. Zmiany te przypisuje się, nie bez podstaw, z jednej strony oddziaływaniu pewnego odłamu kultury pucharów dzwonowatych, penetrującego północną część Europy zachodniej i silnie zmieszanego ze „sznurowcami”, z drugiej zaś ogólnym tendencjom mody wczesnobrązowej, rozpowszechnianej w dużym stopniu za pośrednictwem kultury wczesnounictyckiej. Otóż wydaje się, że po pierwszych impulsach