P1170391 (2)

Początki i zróżnicowanie kultury łużyckiej

kultura w 111 okresie epoki brązu. Także wpływy południowe przenikały na Pomorze Wschodnie z innych ośrodków wczesnej kultury łużyckiej niż na Pomorze Zachodnie. Powiązania Pomorza Wschodniego z połud-niem biegły, jak się wydąje, przez Kujawy ku strefie rozciągającej się nad górną Wartą i Prosną. Sądzić można, że Wisła w tym czasie nie miała większego znaczenia dla rozwoju wschodniopomorskich ośrodków zlew kalizowanych głównie w okolicach Słupska, Lęborka i Sławna, a wiej w znacznym oddaleniu od dolnej Wisły. Na Pomorze Wschodnie przeni-kały też oddziaływania nordyjskie bądź to bezpośrednio przez Bałtyk, bądź też od strony Pomorza Zachodniego. Nie docierały tu już wpływy południowo-zachodnie, których obecność w tym czasie stwierdzamy tylko nad dolną Odrą. Powyższe czynniki wpłynęły na nięco odmienny rozwój kultury wschodniego Pomorza w IV okresie epoki brązu. Utrzyj mał się tu dłużej i bardziej powszechnie tradycyjny już zwycząj budowy kurhanów z kręgami kamiennymi. Przyjęło się natomiast bardziej niż na I Pomorzu Zachodnim składanie przepalonych szczątków zmarłych doi popielnic glinianych. Ceramika wykonywana była wedle prawideł stylu! rozpowszechnionego w tym czasie w różnych grupach kultury łużyckiej, ale obecność licznych pokryw obejmujących wiąże grupę wschodnio-: pomorską z innymi współczesnymi jej grupami lokalnymi, rozmieszJ czonymi na północnych peryferiach kultury łużyckiej od północnego Mazowsza, po północno-zachodnią Brandenburgię; zbliża ją też do różnych grup włączanych do strefy nordyjskiej, gdzie także pokrywy obejmujące nakładane na szyje popielnic rozpowszechniły się od IV okresu epoki brązu (E. Baudou 1960, s. 108). Także mała ilość ceramiki zdobionej zbliża grupę wschodniopomorską z jednej strony do wschodł nich grup kultury łużyckiej, zwłaszcza do grupy północnomazowieckiej (J. Dąbrowski. A. Gardawski 1979, s. 102, tabl. XXIV), a z drugiej strony do ceramiki różnych grup zaliczanych do strefy nordyjskiej (E. Baudou 1960, tabl. XX; M. Menke, 1972, tablice; O. Harck 1972- 1973, tabl. 2- 10).

Powyższe różnice w formach grobów i w inwentarzu zabytkowym sugerują konieczność wydzielenia w IV okresie epoki brązu dwóch odrębnych grup na Pomorzu; grupy zachodniopomorskiej i grupy! wschodniopomorskiej. Grupa zachodniopomorska obejmowała tereny lezące po obu stronach dolnej Odry oraz nad Iną i Regą. Ku zachodowi stanowiska tej grupy sięgają nad Wkrę (Ucker), dlatego też używana bywa nazwa grupy zachodniopomorsko-wkrzańskiej (F. Horst 1978, s. 153, ryc. 7). W obrębie grupy zachodniopomorskiej w IV okresie epoki brązu rysują się dwa wyraźniejsze zgrupowania stanowisk (J. Kostrzewi ski 1958. mapa 2): większe zajmujące tereny po obu stronach dolnej Odry i nad południową częścią Zalewu Szczecińskiego oraz mniejsze nad środkową i dolną Regą oraz nad górną Iną i Drawą. W obrębie owych

zgrupowań można wydzielać jeszcze dalsze, mniejsze lokalne skupienia stanowisk. Stanowiska zaliczane do grupy wschodniopomorskiej koncentrują się w IV okresie epoki brązu na obszarze pomiędzy środkową Radwią a górną Łebą i górną Radunią. Dalej ku wschodowi i południowemu wschodowi występują w rozproszeniu. Także w obrębie grupy wschodniopomorskiej można wydzielić kilka wyodrębniających się lokalnych skupień stanowisk (A. Szymańska 1976, s. 138). Obszar rozciągający się wzdłuż Parsęty i Gwdy, o'małej liczbie stanowisk, tworzy w IV okresie epoki brązu strefę rozdzielającą obydwie grupy.

Podział na dwie grupy, wyraźnie rysujący się w IV okresie epoki brązu, trwa nadal w okresie następnym. W V okresie epoki brązu w grupie zachodniopomorskiej upowszechniają się płaskie pochówki ciałopalne popielnicowe (J. Kostrzewski 1958, s. 163 164; S. Wesołowski 1983, s. 339- 342). Natomiast na Pomorzu Wschodnim w tym czasie nadal, jak sądzi się, wznoszono kurhany z konstrukcjami kamiennymi lub wkopywano popielnice w nieco starsze kurhany. Ceramikę grupy zachodniopomorskiej w V okresie epoki brązu wykonywano i zdobiono wedle zasad i wzorców rozpowszechnionych w zachodnich grupach kultury łużyckiej. W dekoracji naczyń pojawiły się pasma ukośnie zakreskowanych trójkątów (J. Kostrzewski 1958, s. 131, ryc. 100), a także ceramika poziomo żłobkowana (J. Kostrzewski 1958, s. 125, ryc. 91). W ceramice grupy wschodniopomorskiej w okresie tym nie widać wyraźnych przemian i tendencji do przejmowania nowej mody w dekoracji naczyń.

Powyższy obraz regionalnego zróżnicowania na Pomorzu u schyłku epoki brązu, który można sobie wyrobić na podstawie materiałów grobowych i ich rozmieszczenia (J. Kostrzewski 1958, mapa 3), w zasadzie pokrywa się z obrazem rozmieszczenia skarbów wyrobów brązowych datowanych na V okres epoki brązu (E. Sprockhoff 1956, mapa 53; F. Lachowicz 1966, s. 109, ryc. 13). Na mapach obrazujących rozmieszczenie skarbów zaciera się tylko nieco granica pomiędzy grupami zachodnio- i wschodniopomorską, bardziej ostro rysująca się na mapie rozmieszczenia cmentarzysk. Gdy śledzi się rozmieszczenie na Pomorzu poszczególnych kategorii wyrobów metalowych, datowanych na V okres epoki brązu, wówczas zróżnicowanie tego regionu na dwie części jest bardzo dobrze widoczne (E. Sprockhoff 1956, mapy 2, 5,13, 22, 31,35, 38, 39, 45 49). W niektórych jednak przypadkach obraz rozmieszczenia wybranych wyrobów brązowych sugeruje możliwość wydzielenia w strefie wschodniopomorskiej dwóch ośrodków: zachodniego między Parsętą a Wieprzą i wschodniego - nad Łebą i na wschód od tej rzeki (E. Sprockhoff 1956, mapy 16, 24 26; M. Gedl 1981, tabl, 24, A, B).

Wyroby brązowe pochodzące zwłaszcza z licznych na Pomorzu skar-