P1190023 (2)

Lepsza dla periodyzacji faz rozwoju doktryny może się okazać inna kategoria historyczno-socjologiczna, mianowicie drobniejsze etapy rozwoju społecznego, a więc np. okres historyczny. Będziemy wtedy mówili o doktrynie okresu zbierackiego, pasterskiego, arystokracji rodowej itp. Zarówno jednak przy tym kryterium rozróżniania etapów rozwoju doktryny, jaki stanowią formacje społeczne, jak i przy innych, mniejszych jednostkach taksonomicznych — mamy do czynienia z zewnętrznymi, ogólnospołecznymi zasadami periodyzacji. Stosowniejsze od tych globalnych, niespecyficznych zasad podziału na okresy wydają się być kryteria specyficzne, wewnętrzne, a więc wynikające z nakreślenia faz rozwojowych doktryny zgodnie z przemianami sprzeczności wewnętrznych wierzeń religijnych, tj. wewnętrznych prawidłowości ewolucji doktryny. Przykładem takiej periodyzacji wewnętrznej może być np. rozpowszechnione, potoczne rozróżnianie fazy wierzeń pierwotnych, fazy politeizmu i fazy monoteizmu. Łatwo zauważyć wszakże, że tego rodzaju klasyfikacja jest właściwie za wąska — przyjmuje się tu bowiem za kryterium periodyzacji ewolucję idei Boga, a więc część doktryny; u podstawy tego kryterium leży niesłuszne a popularne utożsamianie religii z wiarą w Boga. Teocentryzm tej zasady periodyzacji każe poszukać innego kryterium, obejmującego całość doktryny — i takim jest chyba nasze rozróżnienie fazy mitu, mitologii i dogmatu. Zasadą periodyzacji jest tu typ, sposób organizacji całości tworzywa wierzeniowego, rodzaj budowy wewnętrznej składników doktryny. Podział nasz wykazuje podobieństwo do zasad podziałów stosowanych w innych naukach, np. w biologii (ściślej — neurologii), gdzie ewolucję systemu nerwowego (oraz integracji organizmów) periodyzujemy zwykle według typu zorganizowania,

mówiąc o fazie systemu rozproszonego, fazie systemu częściowo scentralizowanego oraz o fazie centralnego systemu nerwowego.

Faza mitów

Pierwszy etap rozwoju doktryny — etap mitów — występuje u szczepów i plemion znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju społecznego, a więc u ludów pierwotnych lub też współczesnych prymitywnych.

W świadomości społecznej tych ludów można wyróżnić serie najrozmaitszych przekazów, mitów, legend, podań itp., które dotyczą najważniejszych lub frapujących myśl pierwotnego człowieka zjawisk. Łatwo się domyślić, że są to zjawiska zarówno z życia społecznego, jak też indywidualnego, że więc człowieka tego etapu rozwoju społecznego będą intrygowały takie wydarzenia, jak narodziny czy „początki” oraz śmierć i „stany końcowe” ludzi, zwierząt i rzeczy; dalej — kwestie „sensu” otaczających zjawisk (antro-p om orf izm i animizowanie przyrody), charakter sił pozamaterialnych, jak duchy, dusza, demony, Bóg itp. Dalszą cechą specyficzną tej fazy rozwoju doktryny jest ich nieskoordynowanie, brak integracji: mity wyznawane przez człowieka pierwotnego przejawiają się w postaci wielu różnorodnych, nie uzgodnionych ze sobą wariantów. Nie ma więc tutaj jakiejś jednej, obowiązującej czy też powszechnie uznawanej, głównej czy pierwotnej wersji; nawet u tego samego plemienia widzimy sporo różnych wariantów tego samego mitu (np. o powstaniu świata, Ziemi, pierwszych ludzi, o istocie duszy itd.).

Ten brak systematyzacji mitów wynika z faktu, ie formacja umysłowa człowieka tej fazy rozwoju społecznego wykazuje dominację strony wyobrażeniowo-