P1240320

20

¹.'. Bransolety z podwójnego drutu

V nazewnictwie analizowanych ozdób uwzględnia się głównie aspekt konstrukcyjny; Jest ono bardzo zróżnicowane t bransolety z podwójnego drutu (Ara spiral en sus Doppeldreht alt Zopfende), bransolety z drutu złotonego we dwoje, bransolety z drutu o zwoju powrotnym, bransolety z uszkiem (Schleifenringe). Merytorycznie wszystkie określenia są Jednak zbliżone i uwypuklają podstawową cechę typu, wynikającą ze zbudowania 2-6 zwojowej ozdoby z brązowego drutu, zgiętego w połowie swej długości, z    końcami

śrubowato skręconymi. Zgięcie tworzy symptomatyczne uszko, które lokalizuje się w ostatecznym efekcie na krawędzi bransolety.

Zbiór polski składa się z 55 przedmiotów, uzyskanych z 52 stanowisk (zest. 1-3), w tym 21 skarbów, 5 cmentarzysk, A stanowisk nieokreślonego charakteru i 2 znalezisk pojedynczych. Z powodu braku informacji bliższych nie udało się sklasyfikować 4 okazów, całą resztę natomiast uszeregowano w dwóch odmianach formalno-terytorialnych*

a)    nad odrzański ej - z okazami z cienkiego drutu,

b)    nadwiślańskiej - reprezentowanej przez ozdoby z grubego drutu.

Od mi a n a nad odrzańska występuje na Pojezierzu Myślibor akia 1 Wałeckim, rzadziej na Pobrżeżu Słowińskim (między Parsętą a Grabową) oraz w północnej Wielkopolsce - mapa II (razem 11 bransolet z cienkiego drutu, pochodzących z 7 skarbów - zest. 1). Powierzchnie uszka bywa zdobiona nacinanymi kra sęczkami (Kali szankl). Okaz z Granowa wyróżnia się dwoma uszkami. Średnica bransolet wynosi około 6.5 cm; egzemplarze z llś--lkówca o nadzwyczaj małych Średnicach (4-4,5 cm) uznać trzeba za utensylia daiaclfoe,względnie zawieszki. Na ozdobie z Sianotęt nanizane są dwa paciorki bursztynowe.

Masywniej sza odmiana nadwiślańska układa    się

przestrzennie (mapa II) wzdłuż osi Kalisz Pom. - Wlelkawleś (rejon nasady Półwyspu Helskiego), pokrywającej się mniej więcej z linią tzw. garbu pomorskiego. Dominuje zdecydowanie koncentracja na obszarze Pobrzeża Kaszubskiego. Poza zasięgiem zwartym pozostają stanowiska ze    wschodniej

części Pobrzeża Słowińskięgo (pomiędzy Wieprzą i Łupawą), z dorzecza Cwdy oraz Pojezierza Mazurskiego; te ostatnie wyznaczają skraj wschodni dyspersji odmiany 1 zarazem typu, łącznie ze znaleziskami po za polskimi znad dolnej Łyny 1 Półwyspu Sambljskiego (dawn. Gross SehBnau, Kr. Ger-dauen, raj. ZeleznodorolnyJ 1 “Zielony Gaj, raj. Prlmorsk, dawn.    Klein

Drebnsu, Kr. Pischhausen - RFSRR). Styk zasięgów obu odmian bransolet w północnej części Pomorza lokalizuje się w dorzeczu Grabowej, w południowej zaś części Pomorza nad Drawą (skarb z Kalisza Pom., zawierający egzemplarze odmian nadodrzańsklej 1 nadwiślańskiej).

Odmiana nadwiślańska Jest llczebnlejsza, ujmuje bowiem 40 bransolet z 14 skarbów, 5 cmentarzysk, 2 znalezisk pojedynczych i 1 stanowiska nieokreślonego charakteru (zest. 2). Ozdoby wykonane są z ciągnionego drutu o grubości 2-3 mm. Zwinięte śrubowato końcówki bywają zabezpieczone przed

rozwinięciem przez sklepanie. Reguła jest zdobienie powierzchni uszka i sąsiadującej partii zwoju poprzecznymi Żłobkami, najczęściej ukośnymi, przeciwstawnymi względem siebie na przylegających drutach (efekt ornamentu ośclowatego). Rzadko zdarza się żłobkowanie proste, wyjątkowo brak go zupełnie (Komorze). Średnice ozdób są większe niż w odmianie nśdodcżań-skiej 1 wynoszą 8-10 cm, ohoć 1 tu zdarzają r.ię okazy uderzająco mele (Pietrzykowo, Gościęcino: 4,5 - 5 ca). Wysokości bransolet nie nożna traktować jako ceohy istotnej, gdyż była ona zapewne dowolnie regulowana przez użytkownika (rozciąganie albo ściskanie zwojów), co umożliwiała duża pola tność drutu na odkształcenia.

Szereg typologiczny, do którego neieżą bransolety z podwójnego drutu, sięga prawdopodobnie swym początkiem wczesnej epoki bmzu, a konkret: i< zasobów kultury unietyckiaj. Z rejonów środkowoniamieokloh forma (głównie miniaturowa w postaci pierścionków, zawieszek) transplańtńwana była na grunt nordyjskl, gdzie w TI i III EB zaowocowała licznymi realizacjami za złota (Jutlandia, południowa Szwecją, Szlezwik-Holsztyn)¹. E. Baui u*² w dyskusji z E. Sprockhoffen nie neguje ewentualneeo wpływu centrów Jfrytkowy oh Niemiec na proces kształtowania się omswianego typu ozdób, podkreśla Jednak, że z terenu Danii znane są również starszobrązowe, miejscowego pochodzenia przedmioty,które można uważać za pierwowzory bransolet z podwójnego drutu. E. Baudou opowiada się, więc raczej za ich rodowodem nor-dyJakim. Godzi się nadmienić, iż ozdoby złote (zapewne importowane z Północy) występują w tym samym czasie, choć mniej licznie na obszarze Meklemburgii, Brandenburgii, Pomorza Zachodniego, a nawet północnej Wielkopolski*. W okresie naatęonym (TV PB) obserwuj* tiU zastępowanie złota brązem. Również manty wtedy do czynienia z przekształceniem formy, polegającym na dodaniu drugiego uszka (Armsplralrn mit Donyclschleifen)_# Nastąpiło ono najprawdopodobniej na terenie północno-zachodnich Niemiec. Nowość rozprzestrzeniła się stąd w kierunku wschodnim, osiągając z pewnym opóźnieniem (IV/V EB) rejon dolnej odry, o czym r. władczy wy* iżnie egzem-plsrz z obustronnymi uszkami z Granowa?. Kolejne ogniwo w łań icłn rozwojowym stanowi już odmiana nadodrzariski, wykonan;: z oienk ero    rutu,

mieszcząca się w ramach V EB. Nazwa odmimy, adekwatni Ho rozrzutu znalezisk polskich* nie przystaje do obszernego zasiągu ogólne* . Forma cienkiego drutu przeniknęło bowiem na zonhód dó Wezery* a na południ# yzdłuż Łaby 1 Solawy aż do Saksonii i Tury* g* i ''oł .dniowoniemiecka kultura pól popielnicowych)*.

1

■ ¹Kos8inna 1914a, s. 3, ryc. 4, 5, 5* 9* 10j Sprockhoff 1930a, b. 125| 19J1b„ •• 6| 1932, s. 75, 77. tabl. 33 (aspa)| 956, t. I, s. 177.

2

B a u d o u 1960, ■ • 60, 61.

⁵Koooinna 1917, s. 23, 24| S p r o c k h o f f 1932, Ubl. 33 (aap»);

Ł a ch owies 1966, s. 90; Os t pj i-Zigir sk 1 1970, s. 327*

Sprookhoff 1932, ». 76| 1956, t. I, s. 1?7| Baudou 1960,    60.

'Sprookhoff 1932, s. 7?| 1956, t. IX, mapa 35.