P4160093

288 MARIAN KUTZNER

czego przepracowania i zespolenia. Nowy model architektury musiał być dla ówczesnych mieszkańców miast atrakcyjny, skoro przyjął się i był naśladowany przez następne generacje budowniczych śląskich, a ponadto wywarł wpływ na twórczość architektoniczną sąsiednich regionów: Wielkopolski, Małopolski, czy nawet Rusi ⁶. Powstało zjawisko, które określono w nauce terminem „śląskiej szkoły architektonicznej’’. | Dotychczas jednak rozpatrywano je jedynie jako element większego obszaru artystycznego: niemieckiego budownictwa ceglanego z terenów kolonizacyj-nych ⁷.

Jaki był mechanizm powstania modelu śląskiej fary i jakie treści ów model wyrażał?

Trzeba stwierdzić, ii problem ten nie został należycie postawiony w dotychczasowych badaniach. Wynikło to po części z faktu, że wypowiedzi wielu badaczy zajmujących się zagadnieniem miały charakter impresyjny. Z drugiej strony, starając się — może zbyt kategorycznie dowieść zjawiska odrębności regionalnego budownictwa na Śląsku, widziano w bazylikowych świątyniach głównie rezultat kończącego się, długiego i powolnego procesu ewolucji miejscowej twórczości, będącej jednocześnie odbiciem rozwoju tutejszego społeczeństwa, które miało przejść przez trudny okres kolonizacji. Nasi poprzednicy nie odpowiedzieli jednak na zasadnicze w tym wypadku pytania: na drodze jakich przemian twórczych doszło w XIV w. do uformowania się regionalnej śląskiej odmiany architektury gotyckiej oraz który zabytek otwiera długą listę bazylikowych far miejskich?

Wydaje się, iż pierwsze przejawy nowej koncepcji budowlanej wy-stąpiły w korpusie nawowym kościoła św. -Elżbiety we^ Wrocławiu oraz w dolnej partii naw świątyni śś. Piotra i Pawła w Legnicy. Jak świadczą ' dokumenty, nastąpiło to w latach trzydziestych wieku XIV⁸. Te rozwiązania rozwinęli w pełni dopiero fcwórcy chóru wrocławskiego kościo_? ła św. Elżbiety, mistrzowie rozbudowujący kościół - św. Marii Magdaleny i budowniczowie chórów: fary w Strzegomiu, Świdnicy i Jeleniej Górze, wreszcie kolegiaty w Głogówku ⁹. Krystalizacja "śląskiego sposobu budo-wania dokonała się więc w latach lok. 1345- 1370,/ Największe zasługi w ukształtowaniu modelu kościoła bazylikowego położył niewątpliwie architekt Peszko yęl JEieszko, pracujący również w latach 1355- 1371 ¹°. Następna generacja śląskich budowniczych wznoszących swe dzieła w ostatniej tercji wieku XIV (poczynając od 1365 r., kiedy mistrz Gunter przystąpił do realizacji fary brzeskiej) już tylko niewolniczo naśladowała styl swych poprzedników lub starała się ten model częściowo zmodernizować, wprowadzając do swych realizacji modne wzory architektoniczne przejęte z ościennych ośrodków twórczych, co zniekształcało i zaciemniało istotne cechy śląskiej koncepcji bazylikowej. Rozpatrując ogól-