P1680535

wykładem Monteskiusza³⁹, to przedstawiona w tym artykule próba rozwiązania pewnych problemów teoretycznych w imię zapewnienia spójności systemowi zasad konstytucyjnych i obrony dobra wspólnego w życiu publicznym, nie jest żadnym wykroczeniem, tym bardziej że znajduje oparcie w poglądach wielu wybitnych ludzi nauki.

Kształtowanie się pojęcia państwa sprawiedliwego, jak i realizacja samej idei, jest takim samym procesem, jak budowanie w swoim czasie pojęć państwa demokratycznego i państwa prawnego, kiedy to dogmaty np. zwierzchnictwa ludu czy nadrzędności ustawy były niczym nie gwarantowanymi hasłami. Tak jak dla państwa demokratycznego ważne były parlamentaryzm i pluralizm polityczny, a dla państwa prawnego - kontrola legalności i kontrola konstytucyjności, tak dla państwa sprawiedliwego ważne stają się sprawiedliwość socjalna i sprawiedliwość polityczna.

Wzbogacenie pojęcia sprawiedliwości społecznej tym co można nazwać sprawiedliwością polityczną, nie jest ucieczką od trudnych problemów sprawiedliwości dystrybutywnej. Jest raczej jej obroną przez zwrócenie uwagi na związek między problemami krzywdy społecznej, upośledzenia słabych, poniżenia biednych a jakością życia publicznego i sposobami sprawowania władzy⁴⁰.

IX. Wracając do jednego z pytań postawionych na początku artykułu - co wydaje się być najogólniejszą tu konkluzją - można wyrazić pogląd, że zasada państwa sprawiedliwego (sprawiedliwości społecznej) nie jest tylko zasadą ustroju społecznego czy społeczno-gospodarczego. Jest zasadą odnoszącą się do całości ustroju państwa⁴¹, który nie powinien być ani identyfikowany z ustrojem politycznym państwa, ani też traktowany jako prosta suma trzech ustrojów: politycznego, społecznego i gospodarczego.

Do całości ustroju państwa odnoszą się też inne zasady, które nazwałem zasadami społeczno-etycznymi, takie jak solidarność i pomocniczość, oraz dwie najwyższe wartości porządku konstytucyjnego III Rzeczypospolitej, czyli zasady dobra wspólnego i godności człowieka. Wszystkie one tworzą razem zbiór norm o cechach systemu, w niezwykle istotny sposób uzupełniający historycznie ukształtowany kanon materii konstytucyjnej, który tworzą cztery systemy norm, a które można nazwać systemami: władzy suwerena, ochrony jednostki, funk-

³⁹ O kłopotach z podziałem władzy pisałem wielokrotnie w większych i mniejszych opracowaniach. O tym samym w odniesienia do państwa prawnego pisałem m in. w: Państwo prawne, *Studia luridica" XXVHL/ł995 (księga 1. Stembrowicza); Zasady i granice systemu funkcjonowania prawa w ustawodawstwie konstytucyjnym [w:J Studia nad prawem konstytucyjnym (księga K. Działochy), Wrocław 1997.

⁴⁸ Można byłoby powiedzieć słowami A. Sacharowa, że traktujemy zasadę sprawiedliwości społecznej jako najważniejszą podstawę zdrowia moralnego społeczeństwa, za: A.E. Kozłow; Polityka podziału i sprawiedliwość społeczna: problemy konstytucyjno-prawne, PiP nr 10/1989, s.38.

⁴¹ O braku konsekwencji w podręcznikowych objaśnieniach czym jest ustrój polityczny pisałem w artykule: Wokół pojęcia ustroju politycznego [w:] W kręgu zagadnień konstytucyjnych (księga E. Zwierzchowskiego), Katowice 1989.

15