PB250067

wzmocnienia pozytywnego dokonuje się. najpierw za pomocą punktacji lub symbolicznych pamiątek (żetonów), a dopiero później w formie nagradzania materialnego lub niematerialnego (funkcjonalnego). Otrzymane przez zainteresowanego punkty czy pamiątki stanowią substytuty (zamienniki) późniejszego nagradzania. Punktacja jest oczywiście kwestią umowną, tj. uczeń np. może otrzymać za jednorazowe odrobienie lekcji po jednym punkcie lub więcej punktów i być nagrodzonym przez nauczyciela w wyniku uzyskania 10 czy 20 punktów. Umowny charakter mają także symboliczne pamiątki. Mogą być nimi nalepki, paciorki, wycinanki, znaczki, widokówki itp.

Technikę sukcesywnej gratyfikacji zaleca się stosować zwłaszcza wobec dzieci i młodzieży specjalnej troski (J. Bimbrauer i in., 1965), nadmiernie pobudliwych (H. Quay i in., 1967), z zaburzeniami emocjonalnymi (K. D. 0’Leary, W. C. Becker, 1968) i społecznie niedostosowanych (D. Meichenbaum i in., 1968). Z powodzeniem stosowano ją również wobec dzieci autystycznych i schizofrenicznych. Niemniej technika ta ma raczej zawężony zakres praktycznego jej zastosowania w procesie wychowania. Nadużywana i błędnie stosowana przez wychowawców i nauczycieli może przynieść więcej szkody niż pożytku. Dzieje się tak szczególnie w przypadku niespełnienia danych wychowankom obietnic co do rodzaju, czasu i wielkości nagradzania materialnego w zamian za otrzymane punkty lub pamiątki symboliczne (por. H. A. Peine, R. Howarth, 1976, s. 91 i n.). Niekorzystny wpływ na skuteczność techniki sukcesywnej gratyfikacji może mieć także brak stosowania się do innych stawianych jej wymagań (por. P. L. Newcomer, 1980, s. 201 i n.).

Niektórzy są zdania, iż odwoływanie się do techniki sukcesywnej gratyfikacji jest poniekąd dawaniem dziecku „łapówki” (H. A. Peine, R. Howarth, 1976, s. 25 i n.). Zarzut ten wydaje się jednak tylko częściowo słuszny. Mianowicie odnosi się jedynie do sytuacji, w której technikę tę stosuje się nagminnie. Zwolennicy jej zaś podkreślają, iż ma ona niewątpliwą wartość wychowawczą, ponieważ nagradzane zachowania dzieci i młodzieży wywierają pośrednio wpływ również na inne sfery ich aktywności. Na przykład uczeń, który w wyniku sukcesywnej gratyfikacji zaczął systematycznie odrabiać lekcje z pewnego przedmiotu, może jednocześnie rozpocząć odrabianie lekcji z innych przedmiotów. Trudno też byłoby zaprzeczyć temu, iż technika ta — stosowana z umiarem — może przyczynić się do zaktywizowania zwłaszcza chłopców i dziewcząt specjalnej troski oraz społecznie nieprzystosowanych i niedostosowanych. W porównaniu jednak z techniką bez-

7^0 Tfhnłki oddziaływań wwrli