PICT2538

138

14. PRAKTYKA TERENOWA

Celem praktyki terenową z Podstaw Nauki o Ziemi jest zapoznanie studenta z elementami Pirografii terenu, w którym w przyszłości jako geodeta rolny będzie pracował, łub z którym będzie pozostawał \v ścisłym kontakcie

Poniżej przedstawiono problematykę, z którą student będzie się stykał w trakcie odbywania tygodniowych ćwiczeń w terenach górskich południowej Polski (Karpaty Zachodnie), ćwiczenia tc składają się z dwóch części:

•    zajęć audytoryjno-demonstracyjnych, realizowanych na trasie przejazdu do wybranej miejscowości, w której odbędą się właściwe ćwiczenia,

•    zajęć wykonawczych o charakterze projektowym realizowanych w danej miejscowości.

Przed omówieniem zakresu merytorycznego praktyki dokonamy przeglądowej charakterystyki fizjograficznej wybranych rejonów Karpat Zachodnich

14.1. Zarys Jiyografii Beskidu Wysokiego

Beskid Wysoki tworzy główne wododzidne pasmo górskie Zachodnich Karpat Afiszowych zbudowanych z naprzemianległych piaskowców, łupków, zlepieńców i dzieli się na dwie części: Beskid Żywiecki i Beskid Sądecki

Beskid Żywiecki obejmuje najwyższą w Karpatach Zewnętrznych grupę górską Babiej Góry (1725 m n.p.m.) i ciągnie się od przełęczy Jabłonkowskiej po małą kotlinę Wiśniowej. Składa się z szerokich zwartych pasm górskich o przebiegu SW - NE oddzielonych obniżeniami dolinnymi. Stoki pasm rozcinają głębokie V - kształtne dolinki o stromych zboczach Odporne piaskowce magurskie w szerokich synklinach osiągają niekiedy miąższość do 1600 m, tworząc inwersyjne pasma. Poprzeczne obniżenia dzielą Beskid na cztery mniejsze grupy: Babiej Góry, Pilska, Wielkiej Raczy oraz Beskid Średni

Grapa Wielkiej Raczy (1234 m n p.m.) o układzie widlastym, rozcięta jest przez szereg dopływów górnej Soły

Pasmo Zwardońskie, kilka kopulastych gór wyspowych - tworzą nizszy stopień pasma Wielkiej Raczy - Rycerzowcj. złożone z kilku twardziełcowych grzbietów przeciętych dolinami przełomowymi.

i

Choć grzbiety są na ogół inwersyjne, to same osie grzbietów mają charakter monokiinalny, związany z ogólnym upadem warstw na południe i niższą oazą po stronie północnej

Wał Beskidu Żywieckiego, chociaż nsjwytg wzniesiony, posiada cechy rzeźby młodej. Wiąże się to z głębokim rozdęciem i dużym spadkiem koryt Jedynie na obrzeżeniu i w Beskidzie Średnim zachowały się fragmenty zrównan. które świadczą o ostańcowym charakterze wyższych partii Beskidów. Skawa płynąca po linii tektonicznej i Raba przcdęły cały wal Występujące cokoły skalne w terasach i progi w korytach wskazują na podnoszenie gór w młodszym czwartorzędzie. Częste są osuwiska, obejmujące lokalnie ponad 20 % powierzchni stoków.

Beskid Sądecki rozciąga się równoleżnikowo między Bramą Sieniawską (711 m n.p.m.) a Bramą Tylicką (688 m n.p.m.). Górotwór ten, o podobnej wysokości pasm (1100 - 1300mn.p.m.) przecięty przełomami Dunajca i Popradu do 800 m głębokości, składa się z kilku oddzielnych głęboko i gęsto rozczłonkowanych grup górskich: Gorców, Lubania, Radziejowej i Jaworzyny. Szerokie o nie wyrównanej linii grzbiety bliżej większych dolin stają się wąskie a nawet ostre. Dzielą je młode, głębokie na 400 - 600 m doliny o zboczach stromych (20 - 40*) zaczynające się głębokimi, często osuwiskowymi lejami źródłowymi. Ku północy opada progiem denudacyjnym Gorców, a na wschodzie schodzi stopniami zrównanych pogórzy ku Kotlinie Sądeckiej Na południu graniczy z Kotliną Nowotarską. Wał Beskidu zbudowany ze skał płaszczowiny magurskiej posiada często synklinalne strefy wypełnione odpornymi piaskowcami magurskimi. Zaskakuje na ogół brak zależności przebiegu grzbietów od odporności, co obok świeżości form (wdosy) wskazuje na młodość krajobrazu.

m

n

m

m

Najwyższa grupa Gorców z Turbaczem (1311 m np.m.) tworzy rozległy wał rozdęty promienisto rozbięgającymi się dolinami. Krajobraz ostańcowych (zbudowanych z odpornych piaskowców magurskich), kopulastych wzniesień o wysokości 1100 - 1300 m otacza stopień w poziomie 700 - 900 m, złożony z grzbietów o wyrównanych wierzchowinach (widoczne m.in. w okolicach Łopusznej). W wąskich dolinach zaznaczają się terasy regresyjne i wodospady, co świadczy o współczesnym ich pogłębianiu. Pasmo Lubania dzieli od Radziejowej przełom Dunajca o charakterze antecedentnym.

W rzeźbie Beskidu Sądeckiego uderza młodość form, a to: głębokie wdosy, grzbiety powstałe na przecięciu stromych stoków, dużą rolę odgrywają osuwiska.

Ryć. 79 prezentuje rodzaje i natężenie aktualnych procesów geomorfologicznych na tle pięter hipsometrycznych Karpat.