PICT5853

się zbadać, jest pozbawiona z reguły wartości naukowej. Może okazać się użyteczna co najwyżej we wstępnym etapie badań, ale i pod warunkiem, że została starannie zaprotokołowana i zinterpretowana.

Przypuśćmy, że nauczyciel pragnie wykorzystać metodę obserwacji celem usprawnienia swej pracy dydaktyczno-wychowawczej. Nie orientuje się jednak w sprawie istotnych czynników ułatwiających lub utrudniających jego działalność zawodową jako nauczyciela. Początkowo więc stara się obserwować całą klasę pod każdym niemal względem. Dopiero z biegiem czasu dochodzi do przekonania na przykład, że uczniowie zabierający głos na lekcji w sposób spontaniczny mają dużo więcej do powiedzenia, niż uczniowie zmuszani do odpowiedzi. Odtąd w obserwacji swej koncentruje się przede wszystkim na przejawach dobrowolnej aktywności uczniów i niektórych ich uwarunkowaniach podczas prowadzonych z. nimi lekcji. Teraz więc dopiero można mówić o bliżej skonkretyzowanym celu obserwacji. Są nimi w tym przypadku różne przejawy dobrowolnej aktywności uczniów w bezpośrednim ich powiązaniu ze ściśle określonymi sposobami prowadzenia lekcji.

Postawiony przez nauczyciela cci obserwacji jest zazwyczaj zbyt ogólny i dlatego praktycznie niewykonalny. Zapomina on często o obowiązującej tu zasadzie, że im węższy istnieje cci obserwacji, tym łatwiej o precyzyjne jego określenie i tym samym o skuteczniejszą jego realizację. Ogólnikowość celu obserwacji sprawia, że obserwujemy zbyt wiele, rozpraszając uwagę na zjawiska mało istotne, a niekiedy wręcz błahe i banalne. Niekiedy jednak ogólnikowość taka jest Usprawiedliwiona zwłaszcza we wstępnej fazie badań, jak również podczas badań jakościowych. dotyczących mało znanych dotychczas problemów. Niemniej szanujący się obserwator będzie z czasem zmierzał do coraz większej precyzji w sformułowaniu celu prowadzonej przez siebie obserwacji, o ile rzecz jasna pozwoli na to podjęty przez niego problem.

Innym niezbędnym warunkiem poprawnej obserwacji jest jej planowość. Obserwacja planowa jest przeciwieństwem obserwacji prowadzonej w sposób chaotyczny, a także bezcelowy. Chodzi tu o obserwację prowadzoną według ściśle określonego planu. W planie tym uwzględniamy m.iri.:

—    czas trwania obserwacji i poszczególne jej etapy;

—    sposoby obserwowania, np. przy pomocy obserwatorów lub tylko technicznych środków rejestrowania danych obserwacyjnych albo zarówno z pomocą jednych, jak i drugich;

sposoby zapisu danych obserwacyjnych, np. w trakcie obserwowania lub bezpośrednio po jego zakończeniu;

—    warunki i sytuacje, w jakich odbywa się obserwacja zachowań osób obserwowanych i zdawanie sobie sprawy z ich wpływu, jaki mogą mieć one na /.gromadzone za jej pomocą dane, np. obecność hospitującego lekcję dyrektora szkoły;

zapewnienie osobom obserwowanym w miarą naturalnych warunków funkcjonowania, tj. nie odbiegających od codzienności lub zgodnych z wcześniejszymi przewidywaniami, np. stosownie do określonego stylu czy sposobu prowadzenia z nimi zająć;

określenie zasad interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego.

Tak wiqc obserwacja jest planowa, jeśli obserwator wypracow ał w szczegółach strategią swego postępowania badawczego, która ma towarzyszyć mu w trakcie postrzegania obserwowanych faktów, zjawisk czy zdarzeń, ich gromadzenia i interpretowania.

Selektywność, dokładność i obiektywność obserwacji

Ważnym warunkiem właściwie przeprowadzonej obserw acji jest także selektywność. czyli wybiórczość obserwowanych zjawisk. Selektywność obserwacji polega na ścisłym postrzeganiu, przygotowanego uprzednio, rejestru kategorii zachowania się osób badanych. Rejestr taki ułatwia uwzględnienie w obserwacji istotnych cech badanych zjawisk, a pomijanie w szystkiego tego. co nic pozostaje w' związku z zasadniczym przedmiotem badań. Dzięki temu zaoszczędza się energię obserwatora i znacznie skraca się drogę dojścia do celu. jaki wyznaczono obserwacji.

Zastosowana w obserwacji selekcja obejmuje także odpowiedni dobór osób badanych, uwzględniając przy tym m.iri: ich wiek, płeć. zdolności i zainteresowania, jak również poziom umysłowy lub poziom osiągnięć szkolnych.

Tak więc w tej samej klasie szkolnej niekoniecznie wszyscy uczniowie muszą być obserwowani. Zależy to od tego, co zamierzamy osiągnąć w toku obserwacji. Zazwyczaj bezpośrednim przedmiotem obserwacji jest zaledwie kilku uczniów, np. mało aktywnych lub sprawiających trudności wychowawcze. Selekcji podlega również sytuacja i miejsce, w którym planujemy dokonać obserwacji. Ucznia można przecicz. obserwować nic tylko na lekcjach, lecz. także podczas zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Przystępując do obserwacji, musimy zdecydować się. gdzie najczęściej będziemy go obserwować. Selektywność obserwacji przewiduje także określenie czasu, w jakim obserwować będziemy dane zjawisko. Wiadomo bowiem, że np. zachowanie się ucznia na początku lekcji jest inne niż pr/y końcu. Inaczej też zachowują się uczniowie na pierwszej lekcji niż. na ostatnich.

Wszystkie wymienione kryteria selektywności obserwacji mogą ułatwiać / jednej strony samo jej przeprowadzenie. / drugiej zaś wyciągnięcie odpowiednich wniosków, nie wykraczających poza ustaloną z góry i aktualnie postrzeganą selekcję problemów i osób oraz selekcję sytuacji, miejsca i czasu obserwowanych zjawisk. Selektywny charakter obserwacji oznacza przede wszystkim odpo-