PTDC0010 (2)

Marta Stasiak-Cyran

RĘCZNIE LEPIONA CERAMIKA WANDALSKA

Znajomość wytwarzania ceramiki ludy Europy Środkowej posiadły już w neolicie. Wiedza ta. jak wiele innych impulsów cywilizacyjnych, przyszła do nich z kręgu starożytnych cywilizacji basenu Morza Śródziemnego za pośrednictwem kultur naddunajskich. Niewiele zmieniło się w ciągu kilku tysiącleci w technice lepienia naczyń. Dopiero Celtowie w drugiej połowie I tysiąclecia przed Chrystusem wywarli największy wpływ na wytwórczość garncarską, między innymi rozwijając produkcję naczyń toczonych na kole.

W genezie i rozwoju kultury przeworskiej Celtowie odegrali znaczącą rolę. Wśród ręcznie lepionych naczyń kultury przeworskiej obserwuje się liczne naśladownictwa ceramiki lateńskiej (celtyckiej), między innymi malowanej i grafitowej, zapożyczenia form z naczyń toczonych, a także przejęcie niektórych motywów zdobniczych.

W pierwszych stuleciach po Chrystusie, dzieje ludów europejskiego Barbaricum - a zatem i kultury przeworskiej - związane są z historią Cesarstwa Rzymskiego. Garncarstwo przeworskie kształtowało się pod dużym wpływem wzorów ceramiki z prowincji rzymskich, co uwidaczniało się w ceramice lepionej chociażby kopiowaniem form naczyń brązowych i szklanych. Ludność kultury przeworskiej wniosła jednak do produkcji naczyń ręcznie lepionych przede wszystkim swój własny styl. wyrażający się w specyficznym sposobie wykonania, kształtach i zdobnictwie.

I. TECHNOLOGIA CERAMIKI Surowiec

Glina jest produktem rozkładu skaleni oraz minerałów zawierających skaleń. Rozkład skaleni odbywał się w odległych okresach geologicznych i łączył się ze stopniowym mechanicznym rozdrobnieniem skał i ich rozkładem chemicznym na skutek działania wody i kwasu węglowego. Wydobycie gliny nie sprawiało większych trudności. Pobrany ze złoża surowiec poddawano zabiegom umożliwiającym jego dalszą obróbkę. Niezbędną czynnością było usunięcie większych zanieczyszczeń, rozkruszenie. a następnie zalanie wodą i moczenie gliny przez pewien czas. Innym sposobem rozbicia struktury gliny było jej przemrażanie i dołowanie. W okresie późnolateńskim i rzymskim znano prawdopodobnie obydwa te sposoby. Glina odznacza się dużą kurczliwością i łatwością pękania podczas suszenia i wypalania. W celu polepszenia jej właściwości, podczas wygniatania surowca dodawano do masy ceramicznej odpowiednią ilość składnika nieplastycznego w postaci różnorodnych domieszek schudzających (na przykład piasku i tłucznia kamiennego). Domieszkę dodawano, aby naczynia nie paczyły się i nie pękały podczas ich suszenia, wypalania i użytkowania. Jej ilość zależna była od obowiązujących tradycji, rodzaju i grubości substancji schudzającej oraz typu i funkcji naczynia. Ta różnorodność domieszki stanowi ważne narzędzie w rękach archeologów, zwłaszcza w wypadkach, gdy mają oni do czynienia z dużą liczbą niecharakteryslycznych fragmentów naczyń. Opis cech domieszki może posłużyć do formułowania wniosków dotyczących chronologii, czy przynależności kulturowej znalezisk ceramicznych (np. J. Bednarczyk, T. Daszkiewicz 1990, s. 32-33; J. Bednarczyk 1996, 167, ryc. la).

Najczęściej zauważany jest ścisły związek granulometrii i ilości domieszki z grubością ścianek naczyń oraz ze sposobem wykończenia ich powierzchni. Ogólnie mówiąc istnieje następująca zależność: