PTDC0019

Ryc. 9. Ornament strefowy na ceramice ze wschodniej strefy kultury przeworskiej:

1    Nadkole, grób 13;

2    - Kamieńczyk, grób 113.

Wg J. Andrzejowskiego

i T. Dąbrowskiej

dołków lub kresek ujętych w dwie linie ryte, natomiast w wielbarskiej składają się one z linii wielokrotnych. Poza tym, specyfiką wiclbarską jest segmentowy układ wątków zdobniczych, czyli rozbudowana ornamentyka, złożona z wielu motywów często oddzielonych przerywnikami (R. Wołą-giewicz 1993, s. 44). Ten typ kompozycji nic byl jednak obcy garncarzom plemion przeworskich. Wrażliwi na piękno, chętnie wykorzystali wzorce wielbarskie stosując ornament strefowy (segmentowym) na trójuchych wazach, wykonywanych dla celów sepulkralnych.

Owi garncarze pochodzili w większości ze wschodniej strefy kultury przeworskiej. Tam bowiem odkryto zdecydowaną większość naczyń ze zdobieniem strefowym. Z terenów na wschód od Wisły znanych jest około 25 naczyń, podczas gdy z obszarów Dolnego Śląska, Polski środkowej i Kujaw pochodzi tylko kilka egzemplarzy (por. T. Dąbrowska 1995, s. 103; 1996, s. 111-119; J. Andrzejowski 2001, s. 81, ryc. 22). Datowanie zespołów z tymi formami zamyka się przede wszystkim w fazie B, okresu rzymskiego. Tego typu ornament jest właściwy popielnicom z trzema uchami, które rozdzielają różne wątki: meandry, zygzaki, zakreskowane pola geometryczne, motywy choinki, swastyki, szachownicy i inne. Ucha również mogą być zdobione, między innymi kanclurowaniem. Ornament występuje najczęściej na wysokości uch. Sporadycznie umieszczany był na szerokiej kryzie wylewowej skierowanej do wnętrza naczynia lub poniżej uch. Poszczególne wątki zdobnicze bywają również rozdzielane wąskimi elementami rytymi, na przykład swastyką czy ukośnym krzyżem. Ornament segmentowy może też wystąpić w formie pasma o ciągłej narracji, gdzie jeden wątek płynnie przechodzi w drugi. Zdobienia ornamentem strefowym występują prawie wyłącznie na popielnicach. Oczywiste jest więc, że niosły one ze sobą pewne treści magiczne. Być może niektóre opowiadały o życiu zmarłego.

Nie tylko tereny wschodnie kultury przeworskiej miały swoją „modę” na pewne rodzaje zdobnictwa. Dla przykładu, ceramikę zc Śląska i Wielkopolski wyróżnia występowanie zdobienia kółkiem zębatym oraz drobnymi guzkami gęsto rozmieszczonymi na powierzchni naczynia, czyli tak zwana ceramika jeżowata. Ten typ ceramiki był najprawdopodobniej w okresie rzymskim formą naśladownictwa naczyń szklanych, które miały kształt winnego grona. Naczynia jeżowate, wywodzące się z terenów Nadrenii, rozprzestrzeniły się w ciągu II wieku po. Chr. na obszar Europy Środkowej. W Polsce ich występowanie wpisuje się w szersze tło wydarzeń politycznych z końca II i pierwszej połowy III wieku po Chr. i ma związek z pobytem w dorzeczu górnej Odry i Warty plemienia Burgundów. Naczynia te spełniały, podobnie jak na terenach nadreńskich. rolę pucharów do picia (G. Domański 1967, s. 141--145, ryc. 1, 2).

Świat wierzeń odzwierciedlony w ornamentyce naczyń

W bogactwie ornamentyki ręcznie lepionej ceramiki kultury przeworskiej często spotyka się orna-menty-znaki, o niewątpliwie magicznym znaczeniu. Najczęściej cienkościenne, czernione popielnice zawierają w swoim zdobieniu odzwierciedlenie kultu płodności, a także kultu sfer nieba i kosmosu. 186 Z kultem płodności może’ mieć związek też sama forma naczynia, jak to miało miejsce w wypadku