PTDC0085

28 k

Słowo didaskalia oznaczało początkowo w teatrze greckim wszelkie czynności związane z przygotowaniom chóru i aktorów. Didaskaliami nazywano później także tablice ustawiono w teatrze, w okresio przedstawień £. ..J\ na tych tablicach wypisywano imiona poetów, tytuły ich sztuk, imiona zwycięzców we współzawodnictwie, imię archonta, za którego rządów przedstawienie się odbyło, imiona głównych aktorów itp. Z tych tablic robiono później odpisy i zaopatrywano je zapewne w dodatkowe objaśnienia. (0. Do-bijanka, przypis w: G. E. Lessing, Dramaturgia hamburska, Wrocław 1976, s. 272).

W praktyce dramatu antycznego tekst poboozny nie był konieczny z dwu, jak się wydaje, powodów. Autor sztuki był także z zasady jej reżyserem, miał więc do dyspozycji nie tylko tekst, ale i świadomość pierwotnych intencji. X dramat, i inscenizację określały wyraziste konwencje, ono to regulowały szczegółowe rozwiązania wyręczając w pewnym stopniu autora i inscenizatora. W /

późniejszej praktyce dramaturgicznej zaobserwować można następu-jącą.prawidłowość: didaskalia odczuwane były jako element zbędny w epokach o ustabilizowanych gustach estetycznych, trwałych i wyrazistych konwencjach literackich i teatralnych oraz w gatunkach silnie skonwenojonalizowanych. Odautorskie wskazówki zastępowała wtedy powszechna świadomość konwencji, mogły być więc one ograniczane do najniezbędniejszego minimum. Natomiast do rozbudowywania tekstu pobocznego i do powierzania mu nowych funkcji dochodziło w okresach dla literatury i teatru przełomowych. Autor nie mogąc odwołać się do skrystalizowanej konwencji chciał zachować wpływ na konlcretyzację swojego tekstu przez rozbudowanie drugiego szeregu faktów językowych kontrolujących właściwe znaczenio wypowiedzi szeregu podstawowego. W czasach, gdy decydowały się nowe formy literackie i teatralne, tekst poboczny, odpowiednio przystosowany, stawał się środkiem polemiki, sposobem prowadzenia dyskursu, włąozał się w "dyskusję" nad zachodzącymi zmianami.

W tragedii Felińskiego "Barbara Radziwiłłówna" didaskalia pojawiają się bardzo rzadko (w tekście całej sztuki zaledwie Ul razy, a składają się łącznie z mniej niż stu słów!) i mają bez wyjątku charakter bardzo krótkich, najczęściej jodnowyrazowyoh uściśleń sytuacyjnych. W scenach, w których uczestniczy większa liczba osób, wskazują adresata repliki bądź joj poszczególnych części, określają moment opuszczenia sceny przez jakąś postać, rzadziej informują o przybyciu nowej, raz tylko mamy do czynie-