S5001238

362

362

Ryc. 313. Bransolety (u góry i w Środku) oraz (« dołu) paciorki ze szkła

rzowa pochodzi z ostatniej ćwierci II w. p.n.e. lub lat nieco późniejszych. Trochę wcześniejsza jest może chronologia skarbu z Brzezinki śląskiej. Wspomniane monety należą do grupy tzw. monet bojskich. Część z nich, zwłaszcza okazy małe o obniżonej wadze, mogła powstać na miejscu. Nie było jednak u nas warunków do takiego rozwoju mennictwa, jak w Czechosłowacji. Monety srebrne pochodzą z okresu od schyłku II do połowy I w. p.n.e. Bito je w mennicach siedmiogrodzkich, czesko--morawfckich oraz słowackich. Część z nich stanowi naśladownictwo tetradrachm Filipa II (383-336 p.n.e.). Znaleziona w Płocku moneta brązowa pochodzi z lat ok. 80-50 p.n.e. (Woźniak Z., 1967, s. 204 n.). Był to okres, w którym na ziemiach polskich moneta spełniała po raz pierwszy, choć w zakresie ograniczonym do ludności celtyckiej, funkcje pieniężne w obrocie towarowym. Po raz drugi doszło do tego dopiero wraz z obfitszym napływem w II w. n.e. denarów rzymskich. Zasięg korzystania z funkcji pieniądza uległ wtedy wyraźnemu wzrostowi i objął także warstwy wyższe plemion miejscowych.

Celtowie nie wyrabiali u nas ozdób (ryc. 313) ze szkła (m.in. bransolet) oraz sapropelitu (dawniej mylnie określany jako lignit). Spoza naszych terenów pochodzi też piękny przykład toreutyki celtyckiej. Jest to srebrne okucie rogu do picia w kształcie głowy byka, datujące się zapewne z I w. p.n.e. Wyłowiono je przed I wojną światową z Sanu. Włodzimierz Antoniewicz sądzi, że kulę na jednym z zachowanych rogów umieszczono dla podkreślenia siły wiązanej z rogami byka. Motyw ten wchodził m.in. w skład kultu słońca uosobionego przez boga Taranisa, jak to widzimy na kotle z Gundestrup (Antoniewicz W., 1954, s. 263 n.). Dzisiaj mniema się coraz częściej, że obiekty znajdowane w nurtach rzek mogły się tam dostać nie przypadkowo, lecz jako dary wotywne dla bóstw, z którymi je łączono (np. Filip J., 1970 A, s. 56). Podobny charakter mógł mieć wyżej opisany okaz z Sanu.

Wyjątkowo skromne są materiały, jakimi dysponujemy do oceny sytuacji demograficznej ludności celtyckiej na ziemiach polskich. Wątpić wypada, by zaludnienie okolic Wrocławia między początkiem III a II stulecia p.n.e. dochodziło do 5000 osób (Woźniak Z., 1970, s. 217). Z pewną przesadą można myśleć, iż wynosiło połowę tej cyfry. Wyżyna Głubczycka zasiedlona była po drugiej połowie III w. p.n.e. przez najwyżej kilkuset Celtów. Liczba ta zwiększyła się wydatnie na Górnym Śląsku w okresie La Tene III. Nie była jednak i wtedy wyższa niż 2000 osób. Podobnie kształtować się musiały stosunki w Małopolsce zachodniej. Jeśli przyjmiemy, że w okresie późnolateńskim egzystowało tu równocześnie 100 osad (Woźniak Z., 1970, s. 217), daje to przy przeciętnej wielkości osady o 6 dyniach i 6 członkach rodziny, co jest liczbą zawyżoną, maksimum 3500 osób. W sumie w środkowym podokresie lateńskim mogło przebywać ok. 3000, a w podokresie późnolateńskim ok. 5500 Celtów. Te ilości wyjaśniają równocześnie, dlaczego w słownictwie słowiańskim tak mało jest słów pochodzenia celtyckiego, na co trafnie zwrócił uwagę, o czym pisałem wyżej, Kazimierz Moszyński. Po prostu zbyt słaba była podstawa ilościowa Celtów, by mogli wydatniej oddziałać na Słowian. Sięgnęły tu w dodatku plemiona peryferyjne, które były podatniejsze na zatratę swego języka. Zadziałało więc prawo, o którym mówiłem już wyżej.

Nieodparcie nasuwać się musi inny problem. Myślę o przyczynach przemieszczeń celtyckich na ziemie polskie. Na ogół już od czasów Tytusa Liwiusza (59 p.n.e.-17 n.e.) przyjmuje się, że jednym z ważnych powodów przesunięć celtyckich była ich duża dynamika populacyjna, sprawiająca znaczne przeludnienie ich terenów macierzystych. * Dla późniejszych ruchów uwzględnia się sytuację polityczną, tj. nacisk innych ludów na Celtów. Obie te przyczyny miały swój wpływ na zmiany zasięgu osadnictwa celtyckiego. Czy można je zastosować w odniesieniu do przesunięć Celtów w Polsce? Przeczą temu wyraźnie fakty demograficzne, wskazujące na niewielkie liczby Celtów, którzy ulokowali się w Polsce. Mechanika tego procesu mogła być inna. Nie można przy tym zapominać, że niepowodzenia na jednym teatrze wydarzeń nie prowadziły od razu do zmian na drugim. Często bywało inaczej. Nie jest natomiast wykluczone, że Celtowie odcięci od niektórych źródeł surowców poszukiwali ich gdzie indziej. Wzrostu bowiem ilości stanowisk celtyckich na początku późnego podokresu lateńskiego, na których występują zabytki świadczące o ich związku z pozostałym terytorium tego ludu, nie można sobie inaczej wytłumaczyć jak w oparciu o szersze własne zaplecze, a także w związku z ich sytuacją na terenie Czechosłowacji. Na przełomie II i I w. p.n.e. przypadł tam punkt szczytowy ich rozwoju (np. Filip J., 1951, s. 326). W latach między ok. 125 a 50 p.n.e. (wg chronologii J. Filipa) nastąpił szczególny rozkwit oppidów celtyckich oraz ich handlu dalekosiężnego (np. Filip J., 1956, s. 315 n.). Nie sądzę, by ziemie Polski traktowali Celtowie jako korzystny dla siebie rynek zbytu. Stosunkowo słabe przeniknięcie importów celtyckich do środowiska miejscowego (np. broni, wśród niej mieczów m.in. o technice naśladującej damascenizację — Łagowo, pow. Kościan — ozdób oraz ceramiki, część z nich naśladowano na miejscu) dowodzi, że chodziło