S5007923

154 BARBARA CZERSKA

Uzyskane materiały, głównie z osady w Nowej Cerekwi, pogłębiły znacznie naszą wiedzę o stosunkach społeczno-gospodarczych panujących u Celtów górnośląskich, a badania w Radłowicach rzuciły nowe światło na losy najmłodszej grupy Celtów z Dolnego Śląska.

Niestety nie powiodły się dotychczasowe próby zlokalizowania póź-nolateńskich osad ludności kultury przeworskiej. Badania wstępne przeprowadzone w Kurządkowicach^{1 2 36} i Grodzieszowicach²⁷, pow. Oława, oraz w Mierczycach, pow. Legnica¹⁸, dostarczyły tytko niewielkiej ilości ceramiki, i to pochodzącej z warstw kulturowych zawierających przemieszane materiały wielu kultur. Lepsze wyniki dały prace wykopaliskowe prowadzone w Świątnikach, pow. Wrocław¹⁸, gdzie odkryto kilka jam zawierających typowe skorupy naczyń kultury przeworskiej datowane na 1 w. p.n.e. Osada w Świątnikach była osadą wielokulturową, jamy póżnolateńskie zostały tu zniszczone przez młodsze obiekty wczesnośredniowieczne.

Z nowych znalezisk związanych z kulturą przeworską należy wymienić jeszcze dwa ciałopalne groby jamowe odkryte w Nosocicach, pow. Głogów³⁰, oraz duże cmentarzysko ciałopalne zawierające przeważnie groby jamowe odkryte w Ciecierzynie, pow. Kluczbork⁸¹. Materiały z tego cmentarzyska nie zostały jeszcze opublikowane.

Pomimo pewnych braków, jakie wykazują śląskie źródła archeologiczne, datowane na okres lateński i związane z kulturą celtycką i przeworską, można podjąć próbę prześledzenia wzajemnych kontaktów między mieszkańcami poszczególnych rejonów Śląska, którzy należeli do różnych kulturowo i etnicznie grup ludności oraz między nimi a ludnością sąsiednich obszarów. Związki, które wytwarzały się na skutek tych kontaktów, są tematem niniejszego opracowania.

1. SYTUACJA KULTUROWA, GOSPODARCZA I POLITYCZNA SLĄSKA W OKRESIE LATEŃSKIM

Sytuacja kulturowa, gospodarcza i polityczna Śląska w okresie lateńskim była daleko bardziej zróżnicowana niż <na pozostałych terenach Polski. Złożyło się na to wiele przyczyn, z których najważniejszą był fakt osiedlenia się na Śląsku grup ludności celtyckiej. Pozwoliło to na ponowne nawiązanie zerwanych lub mocno ograniczonych w końcu okresu halsztackiego kontaktów z ośrodkami przemysłowymi i handlowymi Europy środkowej i południowej. Wprawdzie w pierwszym okresie bezpośrednie korzyści płynące z tych kontaktów czerpała tylko napływowa ludność celtycka, jednak pośrednio korzystali z nich i dawni mieszkańcy Śląska.

Śląsk w pierwszej fazie okresu halsztackiego przeżywał rozkwit gospodarki i kultury dający się wyraźnie obserwować w materiałach ar

cheologicznych. Pochodzące z tego okresu znaleziska są liczne i bogate, obejmują one zarówno rozległe cmentarzyska, jak i osady, w tym obronne. Znane są z tych zespołów wyroby importowane, pochodzące głównie z krajów wschodnioalpejskich, północnoitalskich i z Węgier, rzadko z Europy północnej.

Dlatego zaskakujący jest gwałtowny zanik stanowisk archeologicznych kultury łużyckiej i datowanych na koniec okresu halsztackiego oraz prawie zupełny ich brak we wczesnej fazie okresu lateńskiego. Tłumaczenie tego zjawiska wyludnieniem Śląska po najeździe scytyjskim nie jest przekonywające. Najazd scytyjski mógł zniszczyć część osad, ale podstawowa masa ludności rozproszona głównie po małych wsiach łatwo mogła znaleźć bezpieczne schronienie w okolicznych lasach. Można raczej przyjąć, że zubożenie kraju po najeździe scytyjskim spowodowało pewną stagnację kultury i gospodarki, co musiało pociągnąć za sobą zmniejszenie liczby ludności.

Upadek ekonomiczny z jednej strony, a odcięcie Śląska na skutek niepokojów spowodowanych ruchami migracyjnymi Celtów od tradycyjnych dostawców wyrobów importowanych z drugiej, pozbawiło ludność -tego rejonu możliwości poznawania nowych form i zdobyczy technicznych, i to w okresie ważnych przemian kulturowych na obszarze prawie całej Europy, ówcześni mieszkańcy Śląska byli więc nie tylko odizolowani od obcych im etnicznie grup, ale i ich wzajemne kontakty były utrudnione przez rozproszone i niezbyt gęste osadnictwo. W tej sytuacji kultura materialna mogła się rozwijać wyłącznie na bazie tradycyjnych form. Dlatego też nie jest wykluczone, że część śląskich stanowisk archeologicznych o charakterze halsztackim może pochodzić już z okresu lateńskiego. Na możliwość długotrwałego przeżywania się form halsztackich zwrócono już uw^f-^Mit^tatTff^^ryid^ąioki. ^ ___

1

dknoicach-Gostkowicach, powiat Oława, w 1964 r., „Spraw. ArcheoL”, Ł 18: 1966, 5. 297—304; tenże, Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na wielokulturowym stanowisku (nr 8) w Radłowicach-Gostkowicach, pow. Oława w 1965 roku, tamże, t 19: 1967, s. 370—373.

2

   B. Czerska, Sprawozdanie z badań archeologicznych w Kurządkowicach w powiecie Oława w 1963 r., ,,$L Spraw. ArcheoL", t 6: 1963, s. 16—18.

*    Badania powierzchniowe Katedry Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

^flB. Czerska, Ceramika późnolateńska kultury przeworskiej z Mierczyc

w powiecie Legnica, „ŚL Spraw. ArcheoL", t. 11: 1968, s. 25—27.

» J. Bukowska-Gedigowa, Wyniki prac wykopaliskowych prowadzonych na stanowisku 3 w Świątnikach, powiat Wrocław, w roku 1957, „ArcheoL SL", t 2: 1958, s. 135—163.

3

W. Sarnowska, Wyniki prac ratowniczych prowadzonych w 1950 r. w Noso&cach w powiecie głogowskim, „PrzegL ArcheoL", t. 10, 1954—1956, s. 211—215.

*» R. Pastwiński, Tymczasowe sprawozdanie z badań w Ciecierzynie, powiat Kluczbork, „Badania terenowe na Opolszczyżnie, rok 1967", Opole 1967, s. 8—10.