sanktuariasłowiań089

ciwpożarowej pożary się zdarzają. Gdyby za lat powiedzmy 200 czy 300 jakiś przyszły naukowiec rozkopał dzisiejszy cmentarz, mógłby na lej samej podstawie dojść do wniosku, że aż po wiek XX zachowały się relikty pogaństwa w obrzędowości pogrzebowej.

Liczne groby tego rodzaju cmentarzysk usytuowane są w rzędach, dlatego też określamy je jako rzędowe.

Bardzo często w takich grobach zachowały się nikłe ślady trumien czy też obudów z drewna, które je w jakimś stopniu zastępowały. Na Podlasiu były one spajane za pomocą gwoździ. Na innych obszarach udział gwoździ był zakazany. Obyczaj ten zresztą dochował się gdzieniegdzie aż po XX wiek.

Zwłoki w grobach najczęściej układano w pozycji wyprostowanej z rękami wyciągniętymi wzdłuż ciała. Niekiedy spoczywały one na łonie. Usytuowanie jest takie, że twarz skierowana jest ku wschodowi. Czasami mężczyźni mają ją skierowaną ku wschodowi, kobiety zaś ku zachodowi.

Aby dokładniej zapoznać się z tego rodzaju pochówkami, przyjrzyjmy się bliżej jednemu z cmentarzysk. Będzie to obiekt z miejscowości Korzybie Duże koło Płońska.

Już sama zachowana nazwa, a mianowicie „żal”, o-kreśla jednoznacznie charakter obiektu. Cmentarzysko położone jest na wyraźnym piaszczystym wzniesieniu górującym nad okolicą. Spośród około 16 przebadanych grobów w czterech wypadkach wyposażenie miało charakter wskazujący na spoczywających tu wojowników. Znaleziono tu między innymi dwa miecze, cztery topo-ry bojowe. W dwóch grobach występowały ostrogi, co wskazuje na posiadanie przez zmarłych własnych koni służących do walki. Podobnie w dwóch wypadkach zachowały się okucia wiader drewnianych również zazwyczaj łączonych z posiadaniem konia. Ponadto w grobach stosunkowo licznie występowały noże. Znaleziono tu też kabłączki skroniowe i fragmenty ceramiki.

Na południu ziem Polski charakter cmentarzysk płaskich jest nieco inny. Przede wszystkim zupełnie sporadycznie spotyka się tu obudowę kamienną, pomijając oczywiście późniejsze już grobowce wznoszone na cmentarzach przykościelnych, które tutaj nas nie interesują. Są to na ogół proste jamy wykopane w ziemi

0    planie prostokątnym, czasami owalnym lub trapezowa tym. Bezpośrednio w jamie spoczywały zwłoki, z tym że osoby dorosłe chowano głębiej, dzieci zaś płyciej. Niekiedy głowa spoczywała na kamieniu albo też pod zwłokami układano bruk.

Stopniowo, jak się wydaje, i tutaj pojawiały się obudowy z desek lub trumny niekiedy drążone w pniu. Sądzi się jednak, że jest to już wpływ Kościoła chrześcijańskiego.

Zmianą w obrzędowości pogrzebowej i tutaj nie zatarła dawnych obyczajów wyposażania zmarłych. Spotyka się więc i tu fragmenty wiader, krzesiwa, noże

1    cały szereg ozdób znów z wyraźną dominacją ka-błączków skroniowych.

Ciekawy jest zwyczaj wkładania niekiedy do grobów monet. Zwykle są one umieszczone w ustach lub w ręku zmarłego. Tutaj wyraźnie rysują się dawne przekonania o wędrówce dusz. Przypomnijmy, że w antycznej Grecji, aby dusza mogła przejść do świata zmarłych, musiała być przewieziona przez rzekę Styks przez Charona, któremu należało opłacić się jednym obolem. Należy przyjąć, że i w wierzeniach dawnych Słowian zapewne dusza udawała się również w zaświaty może poprzez rzekę, która otaczała świat. I tu zapewne istniał jakiś święty przewoźnik, któremu należało się opłacić. Być może stosunkowo niewielka liczba takich znalezisk wynika w ogóle ze słabego jeszcze obiegu pieniądza. Zapewne też przed jego pojawieniem się opłatę

166