Scan19 (2)

przedstawicielstw, wymiana wizyt dyplomatycznych i aktywność w organizacjach międzynarodowych); .

5.    Ranga geograficzna związana z lokalizacją w stosunku do innych państw;

6.    Rodzaj i gęstość sieci powiązań międzynarodowych;

7.    Stopień jawności systemu narodowego;

8.    Ekonomiczne, polityczne i militarne możliwości oddziaływania w stosunku do możliwości sąsiadów;

9.    Cele i strategia rozszerzenia wpływów poza granice kraju;

10.    Liczba i złożoność spraw międzynarodowych, w których państwo może brać udział jednocześnie, jako miara jego politycznej dojrzałości, zasięgu i opcji;

11.    Percepcja, czyli wyobrażenie o swoim miejscu w świecie.

Zwolennicy geopolityki utrzymują że badanie i obserwacja międzynarodowej sceny z przestrzennego punktu widzenia (dzięki któremu można lepiej zrozumieć całość sprawy) mają strategiczne powiązania. Główne kierunki właściwej strategii mogą być wydedukowane ze zrozumienia stosunków przestrzennych pomiędzy aktorami politycznej sceny m.in.: poprzez rozróżnianie szerokich geograficznych wzorów, schematów można rozwinąć lepsze strategiczne opcje, dzięki którym państwo może utwierdzać swoje miejsce na świecie. Geopolityka opisuje połączenie czynników geograficznych, relatywnej władzy (włączając władzę ekonomiczną) i technologii ważnej dla wojska. Te geopolityczne kategorie są dynamiczne a nie statyczne.    •

Geostrategię traktuje się nie tylko jako synonim geopolityki, lecz jako odmień- j ną dyscyplinę lub subdyscyplinę, stanowiącą część geopolityki¹. Według Leszka / Moczulskiego „geostrategia zajmuje się przestrzennymi aspektami wykorzystania strategicznych możliwości militarnych”. Z kolei prof. Zbigniew Brzeziński definiuje geostrategię jako strategiczne kierowanie interesami geopolitycznymi².

Zatem geostrategia jako działalność obejmuje problematykę militarną zarówno czasu pokoju, jak i wojny. W pierwszym ze wskazanych zakresów skupia się na pokojowej rywalizacji potencjałów militarnych, zmierzających do utrzymania lub zmiany potencjałowego lub terytorialnego „status quo“, w drugim zaś, analizuje strategiczną sytuację przestrzenną do jakiej dojdzie z chwilą rozpoczęcia wojny lub która powstanie na jej poszczególnych etapach.

Pojęcie geostrategii nie zostało dotychczas sprecyzowane jednoznacznie. Wielu naukowców geostrategię utożsamia z geopolityką lub uważa za jej odmianę, skupioną na problematyce militarnej. Dla celów pracy autorzy przyjmują następującą definicję „geostrategia jest działalnością na gruncie naukowym i praktycznym w określonej przestrzeni geograficznej ukierunkowaną na realizację celów geopolitycznych danego państwa (koalicji), przy uwzględnieniu szeregu czynników będących przedmiotem zainteresowania wielu nauk (np: geografii, historii, politologii, ekonomii, nauk wojskowych)".

Wypada w tym miejscu przytoczyć odmienne zdanie reprezentowane przez * profesora R Kuźniara³, który sprzeciwia się ostro traktowaniu geopolityki w całości jako dyscypliny naukowej, a ponadto twierdzi, że geopolityka jako polityka, której fundamentem jest determinizm geograficzny, jest złą polityką - polityką która lprowadzi na manowce.

Nie wdając się w rozważania na temat słuszności przedstawionej wyżej tezy zajmiemy się określeniem, które z czynników geopolitycznych są istotne na gruncie rozwiązania problemów niniejszej pracy oraz badań realizowanych na gruncie geografii bezpieczeństwa.-

• Czynniki geopolityczne, czyli elementy brane pod uwagę w analizie geopoli-,tycznej, mogą być stałe i zmienne. Do stałych zalicza się przestrzeń, w tym położenie, wielkość i-kształt oraz charakter rozpatrywanego obszaru, kulturę narodu, zasoby naturalne i warunki klimatyczne. Do czynników zmiennych zalicza się stan i rozmieszczenie ludności, gospodarkę, technologię, instytucje polityczne wewnętrzne i międzynarodowe (w tym sojusze), transport oraz systemy telekomunikacyjne i informacyjne.

Przestrzeń (położenie, wielkość i kształt oraz charakter rozpatrywanego ob-(_ szaru) miała decydujące znaczenie w pierwszej połowie XX wieku. Obecnie ze Względu na postęp technologiczny i nowoczesne środki walki straciła nieco na znaczeniu, jednak nadal odgrywa istotną rolę w rozważaniach geopolitycznych. Nie ulega bowiem wątpliwości, że posiadanie kontroli nad ważnymi naturalnymi szlakami komunikacyjnymi warunkuje możliwość kontaktu ze światem zewnętrznym. Brak dostępu do otwartych mórz czyni państwo bezbronne w sytuacji nacisku państw sąsiednich lub kontrolujących newralgiczne obszary. Stąd uzasadniona jest historyczna tendencja państw kontynentalnych do ekspansji w strony otwartych mórz. Przykładem może byó Rosja (ZSRR), która wielokrotnie podejmowała próby wyjścia nad Ocean Indyjski poprzez Afganistan i Iran.

Z' Kultura narodu, wywodząca się z jego doświadczeń historycznych, reiigii ma decydujący sposób postrzegania samych siebie i innych. Przykładem może być świat iślamu, czyli społeczeństwo wierzących, ż drugiej zaś strony świat niewierzących - świat wojny. Rosyjska wizja świata wg „eurazjatów" pochodzi od mitu Trzeciego Rzymu, od prawosławia oraz od ich wizji świata i przeznaczenia Rosji. W narodzie amerykańskim natomiast tkwi poczucie spełnienia misji - budowy „nowego świata”.

Kultura narodu może zostać zmieniona tylko w przypadkach wyjątkowych, np. w wyniku przekształcenia charakteru gospodarki z rolniczego na przemysłowy lub postindustrialny. Powoduje to bowiem zmianę systemu wartości oraz sposobu postrzegania innych. Jest to jednak proces długotrwały.

Zasoby naturalne, przede wszystkim żywnościowe, energetyczne, wodne oraz różne kopaliny strategiczne, mają ścisły związek z geopolityką. Wynika on z potrzeby zagwarantowania sobie zaopatrzenia nie tylko w okresie pokojowym, także podczas różnych konfliktów mogących gó zakłócić.

54

39

1

^M L. Moczulski, Geopolityka - potęga w czasie I przestrzeni, Warszawa 1999.

2

Z. Brzeziński, wyd. cyt

3

R. Kuźniar, Globalizacja, geopolityka..., wyd. cyt