ScanImage011 (6)

26

dialektalnc języka karelskiego, zachowane w poszczególnych regionach w łącznie w tradycji ustnej.

Język wepski (weski) jest blisko spokrewniony z karelskim. Ludnoj współcześnie nim mówiąca, żyje w rozproszeniu nad Ładogą, Onegą i j₍ ziorem Białym. Wyróżniono cztery dialekty języka wepskiego: północni środkowy, południowy i wschodni, odpowiadające większym skupienioj Wepsów w poszczególnych regionach, zawartych między jeziorem Ładog a lewym dorzeczem górnej Wołgi i jeziorem Białym. W latach trzydziestyc XX w. próbowano stworzyć literacki język wepski, opracowano jego granjj tykę, słownik i podręczniki, wprowadzono także do szkół jego nauczanie Nie miało to jednak większego wpływu na jego rozwój i upowszechnienie.

Język iżorski został zaliczony do północnej grupy języków zachodniofir, skich, jako szczególnie bliski lińskiemu i karelskiemu. W badaniach prowi dzonych od lat 80-tych XIX w., wyróżniono cztery dialekty (V. Porkk 1885; J. Magiste, 1925; A. Sovijarvi, 1944; P. Ariste, 1960, s. 32-52 W obecnych czasach jest to język całkowicie martwy, choć zdołano zap sać zachowane w^r tradycji ustnej poszczególne słowa, zwłaszcza w trakc XIX-stowiecznych badań. Nazwa „lżor" inaczej ,,Ingrov”, „Ingerin maa odpowiada pojęciu „ziemia Ingrin”, to jest królowej Ingrigcrd, władając [Ziemią Ładoską] w latach 1020-1050 (J.K. Bicgunov, 1982, s. 76). Najsta; sze informacje o Ingrii, w znaczeniu ziemi iżorskiej, pochodzą z bulli papit skich wydawanych w latach 1164-1181 (S.S. Gadziackij, 1940, s. 103, 129' Wojenny kontygent iżorski od XIII w. wchodził w skład wojsk nowogrod kich i miał wydzielone dziedziny działania obronnego. Jak informuje zap: z 1240r., iżorscy wojownicy mieli powierzoną służbę morską na New. i Zatoce Fińskiej. Może to wskazywać, że Iżora weszła w skład Państw Nowogrodzkiego, jako terytorium autonomiczne.

Przypuszcza się, że iżorski zespół etniczny ukształtował się nie wcześni: niż w XI wieku z karelskich wychodźców, wędrujących na południc i osiac; łych po obu brzegach Newy (A. Laancst, 1966, s. 142).

Zdaniem językoznawców, język wotski był niegdyś dialektem język estońskiego, a właściwie północno-wschodniej grupy dialektalnej tego jęz) ka. Samodzielne jego wykształcenie przypada na pierwsze tysiąclecie n.c okres rozkwitu na początki drugiego tysiąclecia. Ziemia wotska, wspornic* na w kronikach ruskich, ukształtowała się w ciągu XI-XII w. na północne -zachodniej peryferii Państwa Nowogrodzkiego, zachowując polityczfl; autonomię. Od drugiej połowy XIII w. Wod jest umieszczana w zestawi okręgów’ osadniczych Państwa Nowogrodzkiego.

Zabytki języka wodskiego znane są z nazw miejscowych oraz do nieda* na, z zachowanej tradycji ustnej. Nigdy nie powstała literacka forma język wotskiego, opis gramatyki i zasobu słownictwa. W wiekach średnich istniał przynajmniej trzy grupy terytorialne Wodi, między którymi były wyrazi różnice kulturowe, a nawet językowe (H. Moora, A. Moora, 1965, s. 63-85 Ludność mówiąca północno-zachodnim dialektem języka wotskiego, okupf wała południowe wybrzeże Zatoki Fińskiej, rozciągające się w dorzeczu rzeki Narwy. Na wschód od niej, na Wysoczyźnie Iżorskiej mieszkali Wożanie, mówiący dialektem północno-wschodnim. Trzeci dialekt języka wotskiego, południowy, wykształcony został na północnym pobrzeżu jeziora Pejpus. W XIX w', ludność mówiąca językiem wotskim, zamieszkiwała kilkanaście wsi, położonych w dolnym biegu rzeki Ługi.

Jak z powyższego wynika, językami zachodniofińskimi rozwijanymi współcześnie, są Fiński i estoński. Żywym językiem jest także karelski, choć literacka jego forma właściwie nic istnieje.

1.3. TRADYCJE KULTURY

Zasiedlanie Północy europejskiej rozpoczęło się niedługo po ustąpieniu lodowca i przesunięciu na północ strefy tundrowej i lasotundry. Zmiany stref klimatycznych i ekologicznych spowodowały wywędrowanie na północ stad reniferów, za którymi podążyli ich łowcy. Ślady obozowisk ludności tundrowej o metryce z końca VIII tysiąclecia przed naszą erą, odnotowane zostały nad górną Wołgą i w północnej części Półwyspu Skandynawskiego (C. Carpelan, 1982, s. 40). Z VII tysiąclecia, znane są z wybrzeży morskich na wysokości Zatoki Fińskiej, na wyspach jeziora Oncga i pobrzeżach jeziora Ładoga (V. Luho, 1956, s. 152-153; K. Odner, 1966, s. 18-19).

Zespoły łowców' reniferów, nadciągające z różnych stron na Północ, niosły ze sobą tradycje kulturowe kilku stref Niżu Europejskiego i Wschodu. Przez Półwysep Skandynawski wędrowały grupy ludzi o tradycjach kultury Lyngby, zaś wychodźcy z dorzecza Wisły i Niemna nieśli ze sobą kulturę świderską. Odmienne elementy kulturowe przyniesione zostały przez wychodźców późnopaleolitycznych z południowego wschodu Niżu Europejskiego. Wszystko to dawało silnie zróżnicow^fany obraz kultury najstarszych mieszkańców Północy europejskiej. Podstawowe różnice między nimi polegały na umiejętności wytwarzania narzędzi i broni z różnych surowców: z kości i rogu (kultura Kunda), z krzemienia (grupy świderskie) oraz z kamienia, głównie kwarcu (kultury Komsa i Suomusjarvi). Uzyskane ostatnio daty metodą C₁₄ wskazują, że najstarsze obozowiska na Półwyspie Fińskim, zostały założone w VIII tysiącleciu przed naszą erą (daty: 7280+210 p.n.e. i 7360+140 p.n.e.).

Stopniowe ocieplanie klimatu i przesuwanie ku północy strefy lasów' tajgowych, zmusiło miejscowych łowców do zmiany trybu życia i sposobów zdobywania pożywienia. Na plan pierwszy zajęć gospodarczych wysunęło się rybołówstwo i myśliwstwo leśne, zaniechano wędrówek za stadami reniferów. Nastąpiła pewna stabilizacja i ograniczenie wielkości rejonów penetracji łowieckiej, skoncentrowanych w pobliżu jezior i rzek. Od tego czasu można mówić o zaczątkach formowania się podstawowego trzonu ludności północno-wschodniej Europy.