ScannedImage 41

możliwość oświecenia, mądrości i zbawienia dla wszystkich. Teraz jednak, na skutek procesu globalizacji, uczestnikiem zbawienia może być rzeczywiście każdy, nie tylko przedstawiciele warstw wyższych dysponujący wol-, nym czasem dla rozwijania owej szczególnej specjalizacji funkcjonalnej.

Połączenie pluralizmu z inkluzją sprawia, że niemal wszyscy mogą korzy-; stać z dobrodziejstw funkcji religijnej.

Dlatego przywódcy religijni i organizacje reprezentujące opcję liberalną mają problemy z wyrażeniem w funkcjonalnej lub „czysto religijnej” formie korzyści i wymagań związanych z wyznawaniem religii. Dlatego też, aby przywrócić znaczenie religii i wpływy systemu religijnego, opierają się raczej na relacjach performatywnych. Często zatem problemy o zasięgu globalnym, takie jak kwestia gejowska czy ucisk polityczny, stwarzają im możliwość zademonstrowania, że religia może nieść ze sobą niebagatelne korzyści i wymagania¹.

Przypomnę, że przez działanie rozumiem tutaj próbę rozwiązania przez jakiś system problemów, które powstały w innym miejscu środowiska społecznego, lecz nie znalazły tam swego rozwiązania. Problemy będące przedmiotem działań religijnych nie są więc wcale religijnymi problemami, a w każdym razie nie są nimi bezpośrednio. Dlatego ich rozwiązania, choć inspirowane przez religię, przyjmują często cechy owego „obcego” systemu: problemy gospodarcze znajdują gospodarcze rozwiązania, problemy polityczne znajdują rozwiązania polityczne, etc.². Opcja liberalna stara się świadomie przystosować do tego wzorca strukturalnego tam, gdzie odpowiada on podstawowej strukturze nowoczesnego społeczeństwa. Jej przedstawiciele są zatem przekonani, że rozwiązywanie problemów edukacyjnych I nie polega na manifestowaniu przywiązania do tradycyjnej wiary, że problemów zdrowotnych nie rozwiązuje się za pomocą medytacji, a problemów politycznych za pomocą właściwie odprawianych obrzędów.

Zamiastjego, opcja liberalna powraca do wspólnotowych korzeni religii, manifestując swoją troskę o całą wspólnotę. W warunkach nowoczesnych wspólnotą tą jest jednak cała ludzkość, a zadanie religii polega na zabieganiu o pełniejsze uczestnictwo wszystkich Judzi w korzyściach płynących z istnienia tej globalnej wspólnoty³. W takich też kategoriach przywódcy religijni tego nurtu przedstawiają problemy społeczeństwa globalnego: konflikty między różnymi sektorami wspólnoty światowej są w znacznej mierze efektem pozbawienia części (a często większości) ludzi systemowych korzyści, takich jak „odpowiednie” zarobki, uczestnictwo w życiu politycznym, opieka zdrowotna, edukacja, etc. Pojęcie globalnej wspólnoty jest jednak bardzo ogólne i bardzo nieprecyzyjne, gdyż zawiera w sobie ogromną różnorodność kultur grupowych i indywidualnych stylów życia. „Modelowanie” obrazu religii stosowanej zgodnie z potrzebami wspólnoty globalnej odzwierciedla dobroczynne, „służebne” nastawienie funkcjonalne opcji liberalnej. Działalność ta, w połączeniu z poszanowaniem niezależności innych systemów, zwłaszcza systemu politycznego, może jednak w oczach wielu osób zatracić charakter komunikacji typowo religij nej. Problem ten, choć rzeczywisty, nie oznacza wcale, że tego typu działalność religijna nie może odznaczać się skutecznością.

Zilustruję tę kwestię na przykładzie. Zagadnienia związane z ruchem teologii wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej omawiam szczegółowo w rozdziale 6, a w tym miejscu, uprzedzając nieco fakty, odwołam się tylko do kilku poruszonych tam wątków.

Generalnie rzecz biorąc, teologowie wyzwolenia (i ich prekursorzy z okresu pierwszej wojny światowej) reprezentują opcję liberalną⁴. Zabiegają o sprawiedliwość i pokój, a więc o te wartości, które wskazują na potrzebę egalitarnej inkluzji tych, których pozbawiono dostępu do korzyści płynących z funkcjonowania nowoczesnych instytucji. Ta „preferencyjna opcja dla ubogich” odrzuca tradycyjne interpretacje religijne na rzecz teo-

155

1

   Kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia w przypadku religijnych ruchów ekologicznych; Zob. rozdział 9 niniejszej książki.

2

   Zob. na przykład dokumenty dotyczące działań podejmowanych przez hierarchów Kościoła katolickiego w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, publikowane w: Baum i Cameron, 1984: 3-18 oraz 0’Brien i Shannon, 1977: 518-537.

3

   Troska o dobro całej ludzkiej wspólnoty przejawia się wyraźnie w wielu dokumentach papieskich, choćby w Pacem in Tenis Jana XXIII czy Populorum Progressio Pawła VI.

4

   Prace z zakresu teologii wyzwolenia tworzą już dzisiaj całkiem pokaźną bibliotekę. Dobre omówienie tej problematyki przynosi praca Berrymana (1987). Reprezentatywne fragmenty prac teologów wyzwolenia z całego świata można znaleźć w Ferm, 1986.