ScannedImage 52

muzułmańskim, aby polowali na uciekającą młodzież wydanej na zgubę rodziny, a niektórzy z nich „szukali schronienia we wnętrzu ziemi¹'²⁰. Dramatyczna ucieczka młodego 'Abd ar-Eal mana ibn Mu'a.wiji ibn Hiśama do Hiszpanii, gdzie udało mu się założyć nową i wspaniałą dynastię omajjadzką, należy do późniejszego rozdziału. Nawet martwi nie mogli ujść bezlitosnej chłosty wymierzanej przez Abbasydów. Prochy kalifów w Damaszku, Qinnasr!n i innych miejscach zostały ekshumowane przez 'Abdullaha i zbezczeszczone. Zwłoki Sulajmana zostały wykopane w Dabiq. Zwłoki Hiśama wydobyto z grobowca w ar-Busafa, gdzie znaleziono je zabalsamowane, i po zbiczowaniu ich 80 razami spalono na popiół²¹. Tylko grób pobożnego 'Umara II uniknął gwałtu.

Wraz z upadkiem Omajjadów przeminęła chwała Syrii, jej hegemonia zakończyła się. Syryjczycy przebudzili się za późno, aby zdać sobie sprawę, że ośrodek kulturalny islamu przesunął się w kierunku wschodnim, i chociaż kilka razy usiłowali zbrojnie odzyskać swe dawne znaczenie — wszystko okazało się daremne. Wreszcie ulokowali swoje nadzieje w nadejściu Sufjaniego²², pewnego rodzaju Mesjasza, który miał przyjść i uwolnić ich spod jarzma irackich ciemięzców. Do dnia dzisiejszego słyszy się wśród muzułmanów w Syrii, jak wspominają o mającym nadejść potomku Muawiji. Lecz upadek Omajjadów oznaczał nie tylko to. Prawdziwy arabski okres w historii islamu minął teraz, a pierwsza czysto arabska faza muzułmańskiego imperium zaczęła szybko zbliżać się ku swemu końcowi. Abbasydzki rząd nazywał siebie dawla ²³, nową erą, i był nową erą. Irakczycy stali się wolni od syryjskiej opieki. Szyici uważali siebie za pomszczonych. Klienci wyemancypowali się. Kufa, na pograniczu z Persją, została nową stolicą. Chorasańczycy stanowili straż przyboczną kalifatu, a Persowie zajmowali główne stanowiska w rządzie. Pierwotna arabska arystokracja została zastąpiona hierarchią oficerów wywodzących się z różnych narodowości znajdujących się pod władzą kalifatu. Starzy arabscy muzułmanie i neofici zaczęli zrastać się i stopniowo asymilować. Arabizm upadł, lecz islam trwał nadal, a pod maską międzynarodowego islamu maszerował triumfalnie iranizm.

*. 427. Por. opowiadanie o eksterminacji &ehu z domu Aliaba (Koran 9, 14-84) i o zniszczeniu Mameluków w Egipcie przez Mohammada 'Ali (&iu-gi Zajdan, TaWilj Misr ul-Hadit, wyd. 3, t. II, Cairo 1925, s. 160 a.).

* Ibn Haidun, fc. IV, s. 120.

^M AI-Mas'udi, t. V, «, 471; por. ai-Ja'qubi, t, II, s. 427-428. Patrz Fahri, s. 204.

” At-Tabari, t, III, 3. 1320; Ibn Miskawajli, Tagarib al-Urnam wa-Ta'aqub al-Hiwum, wyd. de Goeje i de Jong, t. II, Leyden 1871, s. 526; Jaęut, t. IV, s. 1000; al-Agani, t, XVI, *. 88; II. Lammens, £'tiules su,r le siecle des Omayyades, Beirut 1930, 9. 391-408.

^a At-Tabari. t. III, s. 85, wiersze 15, 17. s. 115, wiersz 9.

XXIII. USTANOWIENIE DYNASTII ABBASYDZKIEJ

Trzeci akt wielkiego politycznego clramatn islamu otwiera kalif Abu al-'Abbas (750-754) grający czołową rolę. Irak jest sceną. W swojej inauguracyjnej łiutbie, wygłoszonej poprzedniego roku w meczecie w Kufie, pierwszy kalif abbasydzki nazwał siebie as-saffdh ¹ (przelewający krew), co stało się jego przydomkiem. Było to złowieszcze, ponieważ nowa dynastia, w znacznie większym stopniu niż ustępująca, przy pomocy siły wprowadzała w życie swoją politykę. Po raz pierwszy w historii islamu skóra rozpostarta obok krzesła kalifa, która służyła jako dywan do użytku kata, stała się niezbędnym dodatkiem do imperialnego tronu. Ten as-Saffah stał się założycielem najsławniejszej i najdłużej żyjącej dynastii arabskiej w islamie, trzeciej, po ortodoksyjnej (Kaśidun) i omajjadzkiej. Od r. 750 do 1258 panowali, chociaż nie zawsze rządzili, następcy Abu al-'Abbasa.

W pierwszej chwili abbasydzkie zwycięstwo zostało powitane ogólnie jako wyraz prawdziwej koncepcji kalifatu, idei teokratycznego państwa, która zastąpiła czysto świeckie państwo (mulk) Omajjadów. Kalif ua znak religijnego charakteru swego wysokiego urzędu wkładał na siebie teraz z okazji ceremonii, takich np. jak dzień, w którym wstąpił na tron lub piątkowa modlitwa, płaszcz (burda), ongiś noszony przez jego dalekiego kuzyna, Proroka². Sam otoczył się ludźmi znającymi prawo kanoniczne, którym patronował i n których szukał rady w sprawach państwowych. Świetnie zorganizowaną machinę propagandową, która pomagała podważyć zaufanie ogółu do rządu Omajjadów, użyto teraz w celu pozyskania życzliwości mas dla nowej dynastii. Od samego początku propagowano ideę, że władza powinna pozostać na zawsze w abbasydzkich rękach, aby w końcu przekazać ją Jezusowi ('Isa) Mesjaszowi³. Później, zgodnie z tą teorią, uważano, że jeśli kalifat zostanie zniszczony, to cały świat będzie zdezorganizowany ⁴, W istocie rzeczy religijna zmiana była bardziej pozorna niż realna; chociaż, w przeciwieństwie do swego omajjadzkiego poprzednika, bag-

1

At-Tabari, t. III, s. 30, wiersz 20: Ibn al-Atir, t. V, s. 316.

2

³ Drzewo genealogiczne na s. 23S wyjaśnia pokrewieństwo pomiędzy Abbasydami i Muli ammadem.

3

At-Tabari, t. III, s. 33; Ibn al-Atir, t. V, s. 318.

4

‘ Patrz niżej, a. 407.