ScannedImage 5

Około 40 mil (65 km) w głąb pustyni, na południe od Nitrii w okolicach Wadi en Natrum leżała Sketis. Znajdowały się tam wielkie kopalnie sody i wiódł tamtędy szlak karawan. Żyde ascetyczne rozpoczęło się tam również ok. 330 r., jego twórcą był Makary Wielki, wokół którego zaczęli gromadzić się pustelnicy. Początkowo nie było tam kapłanów, tak że mnisi wędrowali na msze do Nitrii. Według koptyjskiej legendy archanioł miał położyć rękę na sercu Makarego i zważyć je; stąd wzięła się nazwa Sketis. Jak zobaczymy, wedle apoftegmatów w Sketis znajduje się centrum żyda monastycznego. Prawdoppdobnie na południe od Sketis, w głąb pustyni znajdowało się Ferme.

Na południe od Sketis dużym skupiskiem mnichów i mniszek była oaza Fayum (Arsinoe): były tam zarówno skupiska mnichów w mieśde jak i pustelnicy żyjący na pustyni wokół oazy.

W Górnym Egipde znajdował się drugi widki ośrodek żyda monastycznego, Tebaida. Tam właśnie znajdowały się klasztory pachomiańskie m.in. Tabennesi.

Duże ośrodki żyda monastycznego znajdowały się w miastach lub wokół nich nad Nilem (np. Terenuthis, Oxyrrhynchos), w okolicach twierdzy Babilon, oraz w dełde Nilu. Na szczególną uwagę zasługują również ośrodki żyda monastycznego skupione wokół Aleksandrii (Konopos, Enaton, Endekaton i inne). Odegrały one rolę szczególnie w V w. w czasie sporów chrystologicznych. Skupiska mnichów znajdowały się koło miejsc, w których żył św. Antoni (Pispir oraz góra Kolzim).

Egipt był mocno związany z półwyspem Synajskim, gdzie spotykamy licznych pustelników żyjących na pustyni koło Qysma (dziś Suez), wokół Faran, oraz sławny klasztor w Raithu. Ważnym ośrodkiem życia monastycznego była Gaza i klasztory koło niej położone. Liczne klasztory znajdowały sie na pustyni Judzkiej i w samej Jerozolimie.

4. Życie codzienne mnicha ²

Zapoznanie się z życiem mnichów powinno pomóc nam w lekturze apoftegmatów. Omówimy tu tylko żyde pustelników; żyde klasztorów pachomiańskich w Egipcie znajdzie czytelnik w rozdziale poświęconym klasztorom pachomiańskim w Starożytnych regułach zakonnych ³.

Wielokrotnie używaliśmy już słów mnich i pustelnik zamiennie. Spróbujmy ustalić terminologię. Pustelników nazywano anachoretami (gr. anacho-reo - oddalam się), eremitami (gr. eremos - pustynia) lub mnichami (gr. monachos - pojedynczy) - jak widzimy w tym ostatnim wypadku znaczenie zmieniło się w późniejszych wiekach.

Absolutnych pustelników nie spotykamy. Paradoks polegał na tym, że im bardziej pustelnik odcinał się od świata, tym bardziej potrzebował ludzkiej pomocy; odcięcie się rekluza wymagało ucznia, który by obsługiwał jego najbardziej elementarne ludzkie potrzeby. Pustelnicy, których poznajemy w apoftegmatach, jak zobaczymy, musieli się spotykać z konieczności religijnej (msza św., wspólne modlitwy) czy materialnej (zakup żywności, sprzedaż owoców pracy), co więcej, tworzą pewnego rodzaju związki nieformalne. Więzy organizacyjne są jednak bardzo luźne, a próba narzucenia jakiegokolwiek autorytetu, nawet w sprawach wiary, jak najsłuszniejsza skądinąd interwencja Teofila w sprawie antropomorfizmu, spotyka się z oporem mnichów. Ten brak autorytetu powoduje nieustanne wędrówki mnichów i wiążące się z tym nawoływanie Ojców, by mnich pilnował swojej celi. Wydaje się, że mamy tu do czynienia z następnym powodem późniejszego załamania się tego potężnego ruchu - był nim swoisty anarchizm.

a) Podjęcie życia zakonnego. Człowiek odczuwający powołanie do żyda zakonnego udawał się do starca - abba (sem.), apa (kopt.) = ojca - o czym będzie jeszcze mowa, to jest człowieka doświadczonego w życiu wewnętrznym, aby u niego przygotować się do trudnego żyda pustelniczego. Starzec nie przyjmuje ucznia od razu; doświadcza go, próbuje jego pokorę, wytrwałość. Przyjęcie ucznia łączy się ze zmianą stroju - otrzymuje on strój (gr. schema - słowo to na oznaczenie stroju zakonnego zachowało się do dziś wśród mnichów greckich) żyda pustelniczego, symbol przeobleczenia się w nowego człowieka. Był to prawdopodobnie lebiton, tunika z krótkimi rękawami lub bez rękawów. Mnich jednak nie używał go stale, ale tylko idąc do Komunii św. i w godzinie śmierd - jako szatę godową na spotkanie Oblubieńca. Strój codzienny mnicha, taki sam, jak zwyczajnego chłopa

13