Skan20110103008

10-12 cm) i trwa dłużej (od 11,5 do 15,5 roku; średnia wieku — 13,5 lat), ale — podobnie jak u dziewcząt — szczytowy przyrost wzrostu występuje w roku poprzedzającym pierwszą polucję. Całkowity przyrost wysokości

%

wiek w latach

Rys. 18. Krzywe wzrastania różnych tkanek w rozwoju postnatalnym. Za 100% przyjęto wartości charakterystyczne dla wieku 20 lat (wg Tarunera 1963)

ciała w okresie pokwitania wynosi od 20 do ponad 30 cm; przy istnieniu zasady, że im młodszy wiek rozpoczęcia dojrzewania, tym większy przyrost wysokości ciała, a także innych cech długościowych, podczas szczytu skoku pokwitamowego. Dziewczęta, które z racji wcześniejszego wieku dojrzewania, także wcześniej — o ok. 1,5 do 2 lat — wchodzą w skok pokwitaniowy, uzyskują w tym czasie (to jest pomiędzy 11 a 13 rokiem życia) 2-3 centymetrową przewagę wysokości ciała nad chłopcami; tracą ją, gdy chłopcy rozpoczynają przyspieszone wzrastanie (rys. 16).

Mimo dużej indywidualności czasu i tempa wzrastania, jakie obserwuje się u dojrzewających dzieci, kolejność skoków pokwitaniowych poszczególnych odcinków ciała odznacza się dużą regularnością i ściśle

określonym kierunkiem przemian. Jest to niewątpliwie uwarunkowane wysoką determinacją genetyczną sekwencji czasowej (a być może i wielkości) skoków pokwitaniowych wymiarów ciała; przy założeniu, iż każdy z odcinków ciała składających się na wzrost jest dziedziczony niezależnie. Co prawda, złe warunki życia mogą opóźnić wiek skoku pokwita-niowego lub zmniejszyć jego wielkość, ale nie mają wpływu na kolejność szczytowych przyrostów poszczególnych odcinków ciała.

Jako pierwsze swój szczyt wzrastania osiągają kończyny dolne; także w ich obrębie istnieje określona kolejność przyspieszonego wzrastania. Odcinki dalsze kończyn (stopy, dłonie) przez cały okres rozwoju ontoge-netycznego są bardziej zaawansowane niż odcinki bliższe (udo, ramię). Przyspieszone wzrastanie stopy wyprzedza o pół roku skok pokwitanio-wy podudzia i uda. Szybszy wzrost stopy na długość sprawia, że staje się ona wąska; polepsza się jej wysklepienie u dzieci wiejskich, a u dzieci z miast przeciwnie — stopa ulega pewnemu spłaszczeniu. Kończyna dolna jest tym wymiarem szkieletu, który poza głową jako pierwszy przestaje wzrastać.

Również w odniesieniu do kończyny górnej istnieje określona kolejność rośnięcia — szczyt szybkości wzrastania przedramienia występuje ok. 6 miesięcy wcześniej niż ramienia. Skok pokwitaniowy kończyn dotyczy nie tylko ich wymiaru liniowego, ale także przebudowy struktury; zwiększa się grubość istoty zbitej oraz wysycenie tkanki kostnej składnikami mineralnymi (uwapnienie).

Ok. 4 miesięcy po skoku pokwitaniowym długości kończyn ma miejsce przyrost szerokości bioder, szerokości klatki piersiowej, a po następnych kilku miesiącach — wzrasta szerokość barków.

Najpóźniejszym skokiem pokwitaniowym odznaczają się: długość tułowia, głębokość klatki piersiowej oraz masa ciała. Różnica między wiekiem wzmożonego rośnięcia obu składowych wysokości ciała — kończyn dolnych i tułowia — wynosi ok. roku. W wyniku obu szczytów szczyt maksymalnej szybkości wzrastania wysokości ciała znajduje się pośrodku i wydaje się być w większym stopniu uzależniony od długości przyrostu tułowia niż kończyn dolnych.

Pokwitaniowy szczyt wzrastania masy ciała następuje mniej więcej w pół roku po szczycie przyrostu wysokości; wynosi przeciętnie od 4 do 5,5 kg na rok w szczytowych latach rozwoju. U chłopców wzrost ciężaru ciała wpływa przede wszystkim na rozwój masy mięśniowej (ok. 14 miesięcy później niż szczyt wzrastania wysokości ciała), podczas gdy u dziewcząt w większym stopniu odbywa się to za sprawą przyrostu tkanki tłuszczowej. Przyrosty tkanki tłuszczowej u dziewcząt w okresie skoku pokwitaniowego są mniej^źgj{5^hyj ponownie zwiększyć się w wieku 14-16 lat, czyli już po Wystąpieniu 'E^^narche.

/b'    CT>\

117

(> BIBLIOTEKA 5

7