Skan20110103012

—    stała sekwencja skoków pokwitaniowych długościowych odcinków ciała.

Obserwowane u poszczególnych dzieci różnice w tempie dojrzewania są uwarunkowane następuj ącymi przyczynami:

—    odmienność płci;

—    czynniki genetyczne (rasa, wpływy rodzicielskie), w tym:

—    różne tempo dojrzewania i wzrastania (wczesne - późne),

—    różny typ budowy ciała (otyłość — szczupłość);

—    czynniki środowiskowe (określające stopień wykorzystania tzw. potencjału genetycznego danego osobnika):

—    czynniki biogeograficzne (np. klimat),

—    czynniki społeczno-kulturowe, takie jak warunki bytowe rodziny, żywienie, stres, choroby.

Dojrzewanie płciowe u dziewcząt ma miejsce pomiędzy 8 a 17 rokiem życia, a u chłopców pomiędzy 10 a 19 rokiem. Wystąpienie pierwszych objawów dojrzewania u dziewcząt przed 8, a u chłopców przed 9 rokiem życia (pubertas precox) lub odpowiednie po 18 roku u dziewcząt i po 20 roku u chłopców (pubertas tarda) jest uważane za zaburzenie procesu dojrzewania. Międzyosobniczo zróżnicowany jest nie tylko wiek rozpoczynania dojrzewania, ale także długość i intensywność jego trwania. Przeciętnie dojrzewanie płciowe trwa ok. 4 lat, ale u niektórych osobników może ono trwać ok. 2 lat, a u innych proces ten może być wydłużony do 6 lat.

Różnice między dziewczętami i chłopcami pod względem wieku, w jakim osiągają oni dojrzałość, wynoszą 1,5 do 2 lat kalendarzowych, zaś między wcześnie i późno dojrzewającymi dziećmi, odmiennej płci, różnica może dochodzić do 5-6 lat.

Przemiany okresu pokwitania związane z przynależnością do określonej płci są efektem nie tylko różnic czasowych dojrzewania, ale dotyczą także odmiennej dynamiki tego procesu.

Poniżej przedstawiono odrębności typowe dla płci męskiej (Krawczyński 1991):

1)    większa intensywność procesów wzrastania, zwłaszcza większy po-kwitaniowy skok wysokości ciała;

2)    odmienny rytm wzrastania - późniejszy szczyt szybkości wzrastania;

3)    częstsze odchylenia sekwencji i chronologii objawów pokwitania od przeciętnego wariantu;

4)    odmienna dynamika zmian komponentów ciała — większy przyrost masy mięśniowej i tkanki kostnej, a mniejszy - tkanki tłuszczowej;

5)    większy zakres zmienności w występowaniu cech dojrzewania płciowego;

6)    częstsze występowanie zaburzeń emocjonalnych, zwłaszcza dysmor-fofobii, szczególnie nasilonej u późno dojrzewających chłopców.

Przebieg pokwitania dziewcząt w porównaniu z przebiegiem pokwi-tąnia chłopców charakteryzuje: krótszy okres wzrastania, mniej intensywny skok pokwitaniowy wysokości ciała, ale szybsze tempo dojrzewania płciowego.

Indywidualne różnice w czasie rozpoczynania dojrzewania i długość jego trwania sprawiają, że grupy dzieci w tym samym wieku metrykalnym — np. uczniowie tej samej klasy — są pod względem rozwoju cech budowy ciała bardziej między sobą zróżnicowane, aniżeli było to widoczne w latach wcześniejszych. Przykładowo, niespełna 15-letni chłopiec może być pod względem rozwoju cech somatycznych niemal dojrzałym mężczyzną, podczas gdy jego kalendarzowy rówieśnik może nie różnić się pod względem budowy, sylwetki i stopnia zaawansowania w dojrzewaniu płciowym od chłopca w młodszym wieku, a znajdującego się w fazie dziecięcej rozwoju (rys. 21).

osiągnęli dojrzałość wzrostową i płciową, podczas gdy inni jeszcze nie zaczęli dojrzewać

(Tanner 1977)

129