Skanowane
5

21. Waruna i suwerenność. Powracając do kwestii, czy Warumę można uważać wyłącznie za bóstwo uraniczne, stwierdzamy, że teksty wedyjskie kładą słaby nacisk na cechy niebiańskie Waruny i raczej podkreślają jego suwerenność. „Zaiste, Waruna jest nade wszystko Kszatrją” (Siatapathabrahmana, II 5, 2, 34; por. Maitri--upaniszad I, 6, 11). H. Guntert (Der arische Weltkónig, s. 97 ns.) oraz Dumćzil (Ouranos-Varuna, s. 39 ns.) wydobyli szczęśliwie na j światło dzienne tę zasadniczą cechę Waruny. W obliczu Waruny i wierni czują się jak „niewolnicy” (Rigweda, I, 25, 1), a przybieranie j przez człowieka kornej postawy jest wyłączną cechą charaktery- i

styczną kultu tego boga (por. Geiger, Die Amesa Spenta, s. 154, 157).

Jako władca wszechświata, Waruna jest stróżem praw i porządku kosmicznego. Toteż „wszystko widzi” i żaden grzech, nawet ten najbardziej skryty, nie ujdzie jego uwagi; do niego zwraca się człowiek zawiedziony pytając, jakie grzechy popełnił i w czym go obraził (np. Rigweda, 7, 88; Atharwaweda, 4, 16 itd.). Waruna jest poręczycielem umów zawieranych przez ludzi, „wiążąc” ich przysięgami. Kogo Waruna chce zgubić, tego „związuje”; ludzie obawiają się jego „sieci” (Rigweda, I, 24, 15), które ich unieruchamiają i niszczą. Waruna jest bóstwem, które „związuje”, co jest również przywilejem innych bóstw suwerennych (§ 23) i co ujawnia jego zdolności magiczne, posiadanie władzy w porządku duchowym, władzy par excellence królewskiej.

Samo imię Waruny wyjaśnić można tą zdolnością „związywania”; należy bowiem zrezygnować z wyjaśnienia etymologicznego war--(wmoti) ■— „zakrywać”, „zamykać” (co by uwydatniało charaktert uraniczny tego bóstwa), a zgodzić się z interpretacją wysuniętą ostatnio przez H. Peterssona i przyjętą przez Giinterta (s. 144) i Du-; mćzila (s. 49), według których rdzenia należy się doszukiwać w indo-europejskim uer-„wiązać” (skand. varatra — „sznur”, „pas”, łotewskie weru, wert — „nawlec, haftować”, ros. werenica — „przerwana nitka”). Waruna jest zawsze przedstawiany ze sznurem w ręki (por. Bergaigne, Rei. Ved., t. III, s. 19V, S. Levi, Doctrine 153 ns. Hopkins, Epic Mythology, 116 ns.), a wiele obrzędów ma na celi rozwiązanie ludzi „z pęt Waruny” (istnieją nawet węzły Waruny) por. Dumćzil, 5.1 przypis 1; Eliade, Le „dieu lieur” et le symbolismt des noeuds, Rev. Hist. Rei. 1947—48, s. 5—36.

Zdolność „związywania”, wzmocniona późniejszymi wpływam

chtonicznymi i lunamymi, którym ulegał Waruna (por. A. Closs, Die Religion des Semnonenstamm.es, s. 625 ns.), uwypukla magiczną istotę suwerenności tego boga. Uzupełniając wyjaśnienia Giinterta (dz. cyt., 120 ns.), dotyczące magicznych wartości „związywań” i „sieci”, Dumćzil słusznie podkreśla charakter królewski ich funkcji: „Waruna jest par excellence mistrzem maji, uroku magicznego. Więzy Waruny są tak samo magiczne jak jego suwerenność, są symbolem mocy mistycznych, które posiada władca, a które nazywają się: sprawiedliwość, zdolność zarządzania, bezpieczeństwo królewskie i publiczne, wszystkie „władze”. Berło i więzy, danda i pasiak, posiadają w Indiach i gdzie indziej przywilej wyobrażenia tego wszystkiego” (dz. cyt., s. 53). Dlatego Waruna patronuje indyjskiemu obrzędowi konsekracji królewskiej; radżasuja zresztą jest tylko odtworzeniem archetypu konsekracji, której pierwszy władca, Waruna, dokonał na własnej osobie (tamże, s. 42).

Błędem więc jest uważać Warunę wyłącznie za boga nieba oraz * tłumaczyć jego osobowość, jego mit i kult jedynie pierwiastkami uranicznymi. Waruna, podobnie jak inni tzw. niebiańscy bogowie, jest postacią złożoną; nie można ich sprowadzać do epifanii „natu-rystycznych” ani ograniczać ich roli do funkcji społecznych. Przywileje suwerenności nasiliły i wzbogaciły przywileje niebiańskie; Waruna widzi i wie wszystko, bo panuje nad wszechświatem ze swej siedziby gwiaździstej; jednocześnie może wszystko, bo jest panem kosmosu (kosmokratą) i karze tych, którzy przekraczają jego prawa, „wiążąc” ich (chorobą lub niemocą), bo jest stróżem porządku powszechnego. Oczywiście w tych wszystkich atrybutach i funkcjach powtarza się jeden stały rys: pogodny, sakralny i — by tak powiedzieć — pasywny charakter jego „mocy”. Nie przywłaszcza on sobie żadnego prawa, niczego nie zdobywa, o nic nie walczy dla siebie, (jak np. Indra); on jest potężny, jest suwerenem, trwając jednocześnie w kontemplacji („kapłan, który uczestniczy w zgromadzeniach”, Rigweda, VI, 68, 3). Waruna jest królem nie dzięki sobie (swaradż, jak Indra), lecz jest samradż, królem wszechświata (Rigweda, VII, 82, 2; Bergaigne, t. III, s. 140, Dumćzil, s. 40). To znaczy, że władza należy mu się z samego prawa, na skutek jego sposobu bycia; ta władza pozwala mu na działanie poprzez magię, „mocą ducha”, za pośrednictwem „wiedzy”.

Odkrywamy w ten sposób godną uwagi symetrię między tym, co

75