skanowanie0001

Książka dotowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki

© Copyright for Biblioteka Polska by Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIYERSITAS, Kraków 1998    i

© Copyright for this edition by Grażyna Borkowska

and Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNWERSITAS, Kraków 1998 wydanie I

ISBN 83-7052-872-4 TAiWPN UNIVERSITAS

Podstawą przedruku tekstu Chama jest edycja:

E. Orzeszkowa, Dzieła wybrane, t. IX z posłowiem Marii Żmigrodzkiej i przypisami Marii Grabowskiej, Czytelnik, Warszawa 1956.

Redaktor serii    ___

Małgorzatą Biernacka

Projekt okładki i stron tytułowych

Robert Guzik

Na okładce - Jan Stanisławski, Pejzaż z rzeką - Pustowarnia, 1902, własność Muzeum Narodowego w Warszawie

Druk: Drukarnia „AWA” w Krakowie, ul. Pachońskiego 8a

BUW-EO- 22 f ĄiĄ / /I -I

WSTĘP i ORZESZKOWA - FRAGMENT LITERACKIEJ BIOGRAFII

Zrazu nic nie wskazywało na to, że nazwisko Elizy Orzeszkowej (1841-1910) zapisze się tak wyraźnie na kartach polskiej literatury.

" UrodżonavTszlacheckiej rodzinie, wyedukowana na pensji w Warszawie, w wieku lat 17 wydana za mąż za Piotra Orzeszkę, pędziła żywot przewidziany dla panien z dobrego domu. W roli szlachcianki na wydaniu, a potem młodej mężatki, prowadzącej bogate życie towarzyskie, czuła się wygodnie i dobrze. Dopiero powstanie styczniowe, na Kresach wyjątkowo krwawe, wyrwało jąz letargu. Głęboko poruszona ogromem nieszczęść i osobiście zaangażowana w powstańczą konspirację; nadto ro,zczamw.ąna małżeństwem, przeżywała spóźnione dojrzewanie.¹

Wf roku 1864 była zupełnie inną osobą niż dwa lata wcześniej. ZmiemTsięTezjej status materialny i cywilny. Męża, oskarżonego o sprzyjanie powstańcom, skazano na zesłanie, majątek rodzinny podupadł i został sprzedany. Pisarka porzuciła ostatecznie wieś i przeniosła się do Grodna, Obie sprawy - decyzja o rozłące z mężem i decyzja o sprzedaży ziemi - narażały Orzeszkową na konflikt z opinią publiczną, która w obu kwestiach obstawała przy patriotycznych standardach zachowań. Co więcej, Orzeszkowa nie tylko nie towarzyszyła mężowi na zesłaniu, ale postanowiła przeprowadzić formalny z nim rozwód, co było prawdziwym skandalem towarzyskim.²

Na co zamieniła odzyskaną wolność osobistą? Po niefortunnej próbie założenia nowej rodziny z lekarzem Zygmuntem Święcickim, . można powiedzieć jednoznacznie - na pisanie.

1

   ¹ Młodość Orzeszkowej możemy zrekonstruować tylko częściowo na podstawie dys-

I kretnych wspomnień autorki. Zob. E. Orzeszkowa, Zwierzenia, „Kraj" 1891, nr 50; I Wspomnienia. Część pierwsza, „Sfinks” 1911, nr 37-40; Pamiętnik, z autografu autor-| ki ogłosił L. Meyet, „Kurier Warszawski" 19il, nr 24-39. E. Jankowski, Eliza Orzesz-|^:    kowa, seria: Ludzie Żywi, t. 6, Warszawa 1980, wyd. 4, s.18-85.

2

Zob. I. Krzywicka, Młoda Orzeszkowa, „Wiadomości Literackie” 1936, nr 54. Au-! torka tego artykułu twierdziła, że Orzeszkowa pisała nieco staroświeckie powieści, § ponieważ w życiu osobistym zdobywała się na decyzje bardzo kontrowersyjne i od-i ważne; jedno równoważyła drugim.