skanowanie0001

ARYMAN NAD BRZEGAMI NIEMNA. CHAM ELIZY ORZESZKOWEJ JAKO MANICHEJSKA PARABOLA

Interpretacje i analizy Chama Elizy Orzeszkowej oscylują pomiędzy dostrzeganiem symbolicznoścri uniwersalności tej powieści a wskazywaniem na realizm socjologiczny i psychologiczny. Odczytania powieści nie rozstrzygają do końca, czy mamy do czynienia z parabolą, ewangeliczną przypowieścią czy też z realistycznym obrazem wsi polskiej, naturalistycznym studium, w którym sensy symboliczne pojawiają się w sposób naddany, mają zasięg fragmentaryczny i być może nie do końca były przez pisarkę zamierzone. Dotychczasowi interpretatorzy powieści raczej starali się godzić dwie powyższe możliwości odczytań. Z tą jednak przewagą, że raczej podkreślano realizm w przedstawieniu zarówno życia wsi polskiej (Krzyżanowski), jak i psychiki głównego bohatera, jako typowego przedstawiciela ludu (Pigoń). O uniwersalności i sensach filozoficznych powieści pisano obszernie, łączono je słusznie z różnymi nurtami myśli europejskiej, m.in. z poglądami Rousseau, Tołstoja, Renana, Spencera. Uważa się jednak zarazem, że ten cały bagaż ideologii, systemów wartości, metafizyki podporządkowany jest zasadzie realistycznego opisu.