PICT0072 (6)

1

1

Kompozycja Nad Niemnem

Nad Niemnem Elizy Orzeszko

wej jest powieścią realistyczną, z elementami tendenq‘i (powieści z tezą).

•    Nad Niemnem jako powieść realistyczna na plan pierwszy wysuwa świat przedstawiony i prawdę o nim.

•    Orzeszkowa jest narratorem wszechwiedzącym, nie ujawnia bezpośrednio swoich ocen.

•    Epickość powieści ujawnia się w opisach przestrzeni, w których dostrzegamy realizm szczegółu i dokładność relacji. Przykładem może być opis siedzib, np. Korczyna, który rysuje się jako długi, drewniany dwór z wielkim gankiem i rzędem okien. Dalszy opis postępuje „okiem kamery”, jakby z punktu widzenia kogoś, kto zbliża się do budynku, wchodzi do środka i ogląda wnętrze.

•    Autorka dokładnie przedstawia ludzi, zaznaczając ich wiek, wygląd, charakter, przeszłość, uderza drobiazgowość opisu stroju - wystarczy porównać portret Justyny i niechlujnej Teresy.

•    Orzeszkowa dokładnie określa czas - porę roku, pogodę, wprowadza słynne opisy przyrody stanowiące panoramę nadniemeńskiej okolicy.

•    Bohaterowie - ludzie z krwi i kości, realni, są przedstawicielami różnych warstw społecznych, mówią językiem, który odzwierciedla rzeczywistość obyczajową i społeczną.

•    Akcja jest prawdopodobna, pozbawiona jakiejkolwiek fantastyki czy baśniowości, zwarta - jedne wydarzenia pociągają za sobą następne. Można śmiało nazwać tę powieść nadniemeń-skim zwierciadłem. Działania bohaterów umotywowane są nie tylko przyczynami współczesnymi, ale także dawnymi - występują odniesienia do historii, czyli nawiązania do niedawnych powstań i bardzo odległych w czasie dziejów Jana i Cecylii.

•    Elementy tendencyjności - Orzeszkowa zakłada sobie udowodnienie wartości pracy, ośmieszenie mitów romantycznych, konwenansów - i tak kształtuje opis bohaterów i ich losy. To cechy powieści tendencyjnej.

Słabym punktem powieści jest romans i małżeństwo Justyny i Janka Bohatyrowicza. Orzeszkowa bardzo stara się uczynić je prawdopodobnym, ale związek ów przede wszystkim spełnia cele programowe. Uczucie Justyny i Jana posłużyło Orzeszkowej do pokazania idei - nie jest więc prawdziwe, a w dodatku mało zmysłowe.

Problematyka Nad Niemnem

Scjentyzm - potrzebę nauki udowadnia m.in. kreacja Witolda, który jest pozytywną postacią, ma wiele planów na przyszłość - a to dzięki naukom, które pobiera i które będzie umiał spożytkować.

• Utylitaryzm - hasło ściśle związane z postulatem pracy. Ludzie muszą być użyteczni dla kraju, społeczeństwa. Wystarczy popatrzeć na los tych, którzy są „pasożytami”: Emilii, Różyca, Zygmunta, Kirły. Są bezużyteczni, niezbyt szczęśliwi, nie widzą sensu istnienia.

*    Ziemia jako idea ojczyzny, pojęcie zastępujące mit walki zbrojnej, która nie była wówczas możliwa (czasy po klęsce powstania). Ziemia polska jest ziemią polską bez względu na zabory i trzeba o tę ziemię dbać, w ten sposób czynnie czekając na wolność. Taki pogląd głosi Benedykt, Witold, potwierdza go też tryb życia Bohatyrowiczów.

•    Praca organiczna. Porównanie społeczeństwa do organizmu jest adekwatne w przypadku bohaterów Nad Niemnem. Oglądamy tu arystokrację, szlachtę ziemiańską, szlachtę zaściankową - niemal schłopiałą. Tylko ta ostatnia wydaje się być zdrowa, wyższe dotknięte są chorobą

•    Obraz społeczeństwa polskiego lat 80. XIX w. - autorka przedstawia przekrój warstw społecznych, sytuację finansową każdej z nich, relację: dwór - zaścianek.

•    Motyw powstania styczniowego - temat licznych odwołań, nawet dyskusji o roli i skutkach powstania, symbol patriotyzmu.

•    Etos pracy - praca jest najbardziej wyeksponowanym i postulowanym w powieści hasłem pozytywistów. Organizuje bieg zdarzeń - kierując losem postaci i określając ich portrety, Orzeszkowa udowadnia wartość pracy.

• Obyczajowość szlachty i piękno przyrody-te tematy stanowią odrębną, choć bardzo zespoloną z innymi, warstwę powieści Nad Niemnem. Orzeszkowa podąża tu śladem Mickiewicza, który podobną technikę wykorzystał w Panu Tadeuszu, dlatego możemy się czasem spotkać z twierdzeniem, że Nad Niemnem jest epopeją.

•    Program pozytywistyczny - oprócz niechęci do pewnych postaw romantycznych autorka włącza w materię powieści program pozytywistyczny, argumentując kolejne pojęcia (propaganda pozytywistyczna).