skanowanie0004 (196)

ORIENTACJE POETOCENTRYCZNE I KULTURO CENTRY CZNE

1 dla której opracował monografię Deutsche Dichtung von Gottsched bis zur Gegenwart.

Szczególnie doniosłą dla teoria badań literackich pracą O. Walzela jest Wechselseitige Erhellung der Kiinste, w której przeniósł na ich grunt pojęcia i terminologię opracowaną przez historyka sztuki H. Wolfflina. Jego zainteresowanie warsztatem artystycznym literatury d akcent ergocen-tryczny w jego teorii w oparciu o teorię organiczną dzieła sztuki — wyznaczyły mu szczególne miejsce w historii kierunku neoidealdstycznego w badaniach literackich.

Bibliografia. Vom Geiste neuerer Literaturforschung (Festschrift filr O. W. 1924), hrg. von J. Wahle und V. KLemperer; C. Enders O. W.s Persónlichkeit und Werk, „Zeitschrift fur deutsćhe Philologie” 75 Jahrg. 1956; M. Janssens Het begrip „Duitse fUorm” by O. W., „Spiegel der letteren” 4 1960; P. Salm O. W. and the Notion of Reciprocal Illumination in the Arts, „Germanie Revdew” 36 1961, s. 110— 124; P. Salm Three Modes of Criticism. The Literary Theories of Scherer, Walzel and Staiger, 1968.

WZAJEMNE NAŚWIETLANIE SIĘ SZTUK¹

/ PRZYCZYNEK-    Y. POJĘĆ Ż ZAKRESU. HISTORII SZTt|^jf

lńjL

4

| Kategorie Wolfflina |uważam za wartościowe przede wszystkim dlatego, że stanowią doskonały środek ujmowania możliwości twórczych poszczególnych artystów i poszczególnych dzieł sztuki. Stosowanie ich już teraz do budowania TOzległyeh historycznych koncepcji nie wydaje mi się całkiem bezpieczne. Jeśli zastrzeżenie to odnosLsię do sztuk plastycznych, którym Wólfflin chce się przysłużyć, to tym bardziej odnosi się do prób zgłębienia formy twórczości poetyckiej. Kto stosuje kategorie Wolfflina w badaniu poezji, musi być podwójnie ostrożny. Przede wszystkim staje przed nim zadanie sprawdzenia wartości tych kategorii dla badań formy poezji. Nie

to aAcl^A t^o    yotuiuy^y no/Y^>

W KRĘGU DILTHEYA Q]AA~CjQ [ Cjjf    163

uczyniono tego dotąd, i dlatego mogę, a nawet muszę podjąć próbę nadrobienia tego zaniedbania. Także Strich nie udzielił odpowiedzi na to wstępne metodologiczne pytanie, lecz — jeśli się nie mylę — zastosował kategorie Wolfflina beztrosko przy badaniu poezji.

Czy można te kategorie, właściwe dla sztuk plastycznych, przenieść na grunt poezji? Czy poetyka nie posiada przypadkiem od dawna kategorii, które mają ten sam cel i pozwalają go osiągnąć? Czy w słowach, których Wolff lin używa dla swych kategorii, nie kryją się pojęcia dobrze znane badaczowi literatury?

Zdaję sobie sprawę, że próbując odpowiedzieć na te pytania, muszę wykonać pracę z zakresu teorii poznania. Dlatego uważam za swój obowiązek postępować naprzód bardzo powoli i najstaranniej badać każdy krok, by nie dojść do rezultatów pozornych. W daleko większej mierze niż dotąd będzie teraz chodziło o to, by udowodnić przydatność czy też nieprzydatność wzajemnego wyjaśniania różnych sztuk i ich sposobów percepcji. Przypominam tutaj zastrzeżenia, z którymi — również z pozycji teorii poznania — występował Meumanii^{2 3 4 5} przeciw tradycyjnym formułom, mającym za cel wyjaśnianie jednej gałęzi sztuki przy pomocy drugiej. Ostrzeżony przez Meumanna, muszę się wystrzegać popadania wyłącznie w zestawianie nastrojów. Kategorie Wolfflina można przenieść na grunt poezji naturalnie tylko wtedy, jeśli oznaczają specyficzne cechy formy, właściwe zarówno poezji, jak i sztukom plastycznym. Jedynie przedmiotowa zgodność danych gałęzi sztuk pozwala stosować te same środki badawcze.

Z pięciu par kategorii Wolfflina dwie nie gą, ⁷ natury rzeczy, związane wyłącznie ze sztukami plastycznymii^fzwarta i piąta^L ^/ćiwieństwo wielości i jpdnnfiHjąrmrna spotkać we wszystkicn dziedzinach życia duchowego, podobnie jak jprzeciyJlefiblWó^a-bsolutnej f [i relatywnej jasności tego, .co przedmiotowej Obie te pary orze-/ ciwieństw nabierają naturalnie jeszcze szczególnego znaczenia w odniesieniu do dzieł sztuk plastycznych, ale to szczególne znaczenie można tutaj śmiało pominąć. W każdym razie ktoś, kto mówi o wielości i jedności, o absolutnej i relatywnej jasności tego, co

1

[O, Walzel Wzajemne naświetlanie się sztuk. Przyczynek do oceny pojęć z zakresu historii sztuki. {Wechselseitige Erhellung der Kiinste. Ein Beitrag zur Wurdigung kunstgeschichtlicher Begriffe, Berlin 1917); tekst wg wyd. pierwszego, s. 56—88; przekład Olgi Dobijanki.]

2

[Ernst Meumann (1862—1924) — psycholog i pedagog, profesor

3

w Zurychu i na uniwersytetach niemieckich, m. in. w Królewcu. Tezy

4

psychologii W. Wundta przeniósł do estetyki. Wydał m. in. Einfiihrung in

5

die Aesthetik der Gegenwart (1908); System der Aesthetik (1914).]