skanowanie0036

240 Florian KrautkrSmer

Filmy okazują się najbardziej autorefleksyjne w miejscach, w których elementy paratekstualne zostają włączone do tekstu. Jako że funkcją paratekstu jest komunikowanie tekstu, miejsca te odsyłają do odpowiednich kontekstów dyspozytywowych oraz wskazują na sposób, w jaki określone praktyki - na przykład obecność narratora filmowego — zachowały się w ciągu całej historii kina, od jego początków aż po epokę DVD. Ponadto, co widać dość wyraźnie, tendencje autonomiczne będące cechą medium filmowego wpływają na powstawanie nowych okoliczności, w których medium to integruje trudne do skontrolowania, pozafilmowe elementy. Wszak każda zdefiniowana bariera, to przełamana bariera.

Na zakończenie pragnę przywołać jeszcze jeden przykład filmowy pochodzący z nurtu znajdującego się na antypodach kina komercyjnego, a mianowicie awangardowy film Le film est deja commence'?, nakręcony w 1951 roku przez Maurice’a Lemaitre’a. Ten letrystyczny film włącza w swą fabułę niemal całą salę kinową - zarówno na ścieżce dźwiękowej, jak też na ekranie pojawiają się na przykład dyrektor kina, operator projektora oraz sprzątaczka. Integralną częścią seansu staje się ponadto zarówno sama kreacja przestrzeni, w której ów się odbywa (wedle scenariusza powinna ona przebiegać w odpowiedni sposób, ponieważ potem zostaje opisana na ścieżce dźwiękowej), jak też prezentaqa potencjalnych recenzji podczas filmu. (Wszystko to wyjaśnia sens pytania zawartego w tytule, kiedy właściwie rozpoczął się film - wraz z początkiem projekcji, czy może już w chwili wejścia do kina?) Jednak na tym nie koniec - w zainscenizowanym finale w sali projekcyjnej pojawiają się policjanci, których ofensywne zachowanie ma do tego stopnia poruszyć publiczność, by ta sama aktywnie wystąpiła przeciwko organizacji tego rodzaju pokazów⁴². Krótko mówiąc, celem Lemaitre’a było zniesienie granicy między sztuką a życiem, przełamanie bierności, której często poddaje się widz kinowy. Reżyser zdaje się twierdzić, że wszystko jest seansem filmowym, którego przebieg może zostać każdorazowo zmieniony poprzez jakąś ingerencję z zewnątrz. Lemaitre i letryśd zawsze

⁴² Podobno z uwagi na niezwykle przekonującą inscenizację akcja policyjna, która miała miejsce pod koniec pokazu premierowego w Paryżu, była autentyczna...

Poszerzenie strefy granicznej - paratekst w filmie 241

przykładali szczególną wagę do tego, by dzieła filmowe postrzegane byty jako konkretne działania. W świetle tej teorii sam film staje się jedynie częścią całego pokazu, zaś paratekst i tekst okazują się tak samo nierozłączne, jak dla letrystów sztuka i życie.

Z języka niemieckiego przełożyła Ewa Fiuk