skanowanie0042 (27)

Na czym polega krytyczność zdarzeń krytycznych 45

przypadków występujących podczas codziennej pracy, a to, że są krytyczne, bierze się stąd, że wskazują na tkwiące u ich źródła tendencje, motywy i struktury. W tym sensie są one na pierwszy rzut oka raczej „typowe” niż „krytyczne*' i dopiero wskutek analizy odsłaniają swoje krytyczne znaczenie¹.

Konstruowanie zdarzenia krytycznego składa się z dwóch faz. W pierwszej obserwuje się dane zjawisko i sporządza notatki; na tej podstawie powstaje opis tego. co zaszło. Możemy tę fazę nazwać konstruowaniem zdarzenia, które potem ma być wyjaśnione (mamy więc zarówno „co”, jak i „dlaczego”). Konstruujemy zdarzenie krytyczne, patrząc na dane zdarzenie jako na przykład należący do pewnej kategorii w szerszym, zwykle społecznym kontekście.

Na przykład spostrzeżenie możemy potraktować jako zdarzenie.

Zdarzenie 8. Zezwolenie

Marysia podniosła prawą rękę. Nauczycielka dostrzegła to po minucie i spytała, o co chodzi. Marysia spytała, czy może zatemperować ołówek².

Mamy tu opis spostrzeżenia. Nic jest to wyjaśnienie, ponieważ nic nic mówi nam. dlaczego pojawiła się ta interakcja. Wyjaśnieniem byłoby takie zdanie: „W len właśnie sposób dzieci powinny pytać nauczycielkę o pozwolenie na coś*'. Zaś zdanie: „Marysia podporządkowuje się regule" informuje o doniosłości zdarzenia. Wciąż jednak znajdujemy się na poziomie konkretu — pewnego zdarzenia. Aby skonstruować zdarzenie krytyczne, należałoby zobaczyć, co zaobserwowane zdarzenie znaczy. W tym celu trzeba odejść od bezpośredniego kontekstu, w którym zdarzenie zaszło. Na przykład w fakcie, że uczennica podnosi rękę, aby spytać o pozwolenie zatemperowania ołówka, ktoś mógłby dopatrzeć się takiego znaczenia: uczennicy nie wolno decydować samodzielnie o sprawach tego rodzaju i to pokazuje, jaka jest w tej klasie struktura władzy. Struktura ta pod pewnymi względami uzależnia uczennicę od nauczycielki i nie pozwala jej oprzeć się na własnym zdaniu i woli. Oczywiście klasa Marysi znajduje się w szerszym kontekście szkół w danej dzielnicy, to w kontekście systemu szkolnego miasta lub województwa, a kontekstem tego systemu jest krajowy system szkolny, który z kolei znajduje się w kontekście społecznym państwa. Sens początkowego zdarzenia (Marysia podniosła rękę) staje sie coraz bardziej ogólny w miarę przechodzenia na wyższe szczeble kontekstu. Oto szkoły uczą dzieci uznawania i poddawania się władzy państwa, nie zaś polega-gania na sobie i własnej inicjatywie. Jeden z możliwych sposobów konstruowa-

Pr/ykład takiej analizy był już prezentowany (zdarzenie 2. Dyscyplinowanie klasy 2.). Zdarzenie to przeszło całkowicie nie zauważone. Dopiero ro m    .....