skanowanie0063 (14)

Pamiętam moje myśli o charakterze prawdziwie ekonomicznym, które mogły uratować kraj przed właśnie zagładą którą szykują; na kraj skurwieni arystokraci ubrani w płaszczach^ w fartuchach, którzy gdyby tylko stworzono im takie warunki, by nas sprzedali, obywateli, na Zachód do burdeli, do Bundeswehry na organy, na niewolników. Którzy wreszcie chcą wysprzedać nasz kraj jako pierwszy z brzegu lumpeks, kupę szmat i dawnych płaszczów z metką Mińsk Mazowiecki gdyż w moim pojęciu jedynym środkiem jest tu wypędzenie ich z domów, wypędzenie ich z bloków i uczynienie naszej ojczyzny ojczyzną typowo rolniczą [.;■.] (WPR, s. 13).

Lecz jest to mój wyraz sprzeciwu, mój wyraz oporu przeciwko Zachodowi, przeciwko amerykańskim dietetykom, amerykańskim operacjom plastycznym, amerykańskim złodziejom, którzy są uprzedzający, lecz cichaczem zdradzają nasz kraj” (WPR, s. 18).

Bohater Masłowskiej jest więc równocześnie anarchistą (mniej państwa) i konserwatystą (państwo powinno być silne), jest lewicowym internacjonalistą (głosi jedność uciśnionych) i zajadłym nacjonalistą (Polska dla Polaków), liberałem (państwo bez podatków) i socjalistą (państwo powinno opiekować się swoimi obywatelami). Niespójność tych poglądów, choć rażąca, w gruncie rzeczy nie odgrywa większej roli, ponieważ Silny wcale nie szuka koherencji. On szuka przewagi nad światem. Znajduje ją we wszystkich negatywnych stereotypach na temat modernizacji. Oskarża więc późną nowoczesność o zjawiska sprzeczne, co nie znaczy, że naprawdę nieobecne. Kompromituje przy tym niemal wszystkie języki, jakimi chcielibyśmy o rzeczywistości krytycznie mówić; kawałkuje światopoglądy i zwraca pod postacią agresywnego frazesu, mimowiednie pokazując, że każda ideologia służy wypracowaniu pozycji przewagi¹. Gdybyśmy przypisali opiniom Silnegd^spoistość, której im brak, moglibyśmy powiedzieć, że obwinia późną nowoczesność o nadmiar podatków i niedobór opieki ze strony państwa, ó wyrastanie potęg ponadnarodowych (czego ikonicznym znakiem jest oczywiście McDonald’s) i niedostatek państwowej protekcji gospodarczej; chce więcej wolności, ale wolność cyrkulacji pieniądza postrzega jako niewolę; chce mieć dostęp do świata, lecz globalizacyjne skutki tego pragnienia postrzega jako katastrofalne. W odpowiedzi na kryzys życiowy Silny przemawia zatem językiem frustracji, lecz składnię owych żalów i agresji porządkuje kanon. Polskość jako „anty-” (rosyjskość, kobiecość, homoseksualność, globalizacja) nie jest programem, lecz tożsamością zbiorową wyrażającą się w idiomatycznym języku.

Ściślej rzecz biorąc, bohater powieści Masłowskiej wypowiada o późnej modernizacji to, na co pozwala mieszanka popularnych haseł lewicowych i kanonicznych treści narodowych. Ta mikstura - polska, religijna, heteroseksualna, patriarchalna, an-tykapitalistyczna, antyglobalizacyjna, antykonsumpcyjna - jest odpowiedzią na nową rzeczywistość. Odpowiedź formułuje się przy użyciu nowych środków zaszczepionych na starym gruncie². Właśnie dlatego Silny to kres edukacyjnych złudzeń późnej nowoczesności w Polsce. Zanim się pojawił, mogliśmy sądzić, że edukacja liberalna w wolnym kraju uwolni umysły młodych ludzi od fantazmatów obcości; wyzwoli ich od nacjonalizmu, a zarazem pomoże im zachować postawę patriotyczną; uczyni ich obywatelami Europy,’ a jednocześnie sprawi, że pozostaną Polakami; ich wiarę uczyni wolną od fanatyzmu, nauczy zaś ekumeniczności, którą będą potrafili ofiarować starszym pokoleniom. Bohater Wojny polsko-ruskiej zweryfikował wszystkie te nadzieje, przenicował je i ośmieszył. Pokazał bowiem, że można nie znać niewoli, przejść przez kolejne etapy edukacji w wolnym kraju, nie doświadczać z niczyjej strony szczególnego ucis-

271

1

Zob. Michał Witkowski, Marysia Kawczak ćmi cygaro w portowym burdelu..., „FA-art” 2002, nr 3: „Można powiedzieć, że słuch autorki jest nastawiony ideologicznie, że jest wyczulona na manipulację

2

Zob. Kinga Dunin, Czytając Polską. Literatura polska po roku 1989 wobec dylematów nowoczesności, Warszawa 2004, s. 239: „Nasza tożsamość zbiorowa klecona jest więc jako bricollage złożony z resentymentów, odruchów, strzępów rozmaitych języków, beznadziejnych prób obrony przed językami istniejącymi”.