skanowanie0094 (5)

Niewspółmierność

todologów zaczęło dociekać, czym jest „tekst”. Podejmowanie prób ucieczki przed światem informacji także nie ma sensu - nie ma nic poza nim, chyba że chcemy zerwać również ze światem biologii i fizyki. Jednakże literatura to pewien rodzaj sprzeciwu wobec potężnego czaru informacji. Sprzeciwu wewnętrznego, oczywiście.

Porządki informacyjne zostają ustanowione, nie nastają naturalnie (tak jakby rzecz wymagała jeszcze przećwiczenia)⁸⁸. Możemy czuć się coraz bardziej archeologami informacyjnego porządku druku, ludźmi, którzy mają w pamięci nabytą znajomość sztuki poprzedzającej każdą lekturę.

Przesłanie: epoka komparatystyki literackiej?

Nigdy nie mogę cię nauczyć, abyś zwracał baczną uwagę na rękawy i paznokcie albo wyciągał wnioski ze sposobu wiązania sznurowadeł.

Arthur Conan Doyle, Sprawa tożsamości⁸⁹

Jedną z naszych najbardziej skutecznych strategii jest interdyscyplinarność. Komparatystyka literacka uczy nas dostosowywać się do różnorakich układów odniesienia i zajmować się raczej relacjami niż faktami. W interdyscyplinarności jesteśmy dobrzy, co łatwo jest robić źle:

Na przykład historyk powiedział, że metodą, która daje najlepsze pojęcie o problemach etycznych, jest spojrzenie historyczne na ich ewolucję i rozwój; specjalista od prawa międzynarodowego powiedział, że należy zanalizować, jak ludzie faktycznie się zachowują w różnych sytuacjach i jakie przyjmują postawy; jezuita stale odwoływał się do „fragmentaryzacji wiedzy”, a ja, naukowiec, chciałem, żebyśmy wyodrębnili problem metodą analogiczną do technik doświadczalnych Galileusza; i tak dalej⁹⁰.

⁸⁸    Zob. G. Nunberg, The Places of Books in the Age of Electronic Repro-duction, „Representations” 1993/24, s. 13-37; L. Lessig, Codę and Other Laws of Cyberspace, New York: Basic Books, 2000.

⁸⁹    A. Conan Doyle, Sprawa tożsamości, przeł. K. Kwaśniewski, w: Przygody Sherlocka Holmesa, Warszawa: Iskry, 1956, s. 177.

⁹⁰    R.P. Feynman, „Pan raczy żartować, panie Feynmanl" Przypadki ciekawego człowieka, wysłuchał R. Leighton, oprać. E. Hutchings, przeł. T. Bieroń, Kraków: Znak, 1996, s. 288.

Wydziały komparatystyki literackiej potrafią sprawnie przechwycić to, co inne wydziały odrzuciły - jedne przygarnęły na swoje kampusy filozofów kontynentalnych albo teoretyków marksizmu, inne stworzyły przestrzeń do nauczania niekanonicznych języków i literatur, a wszystkie od czasu do czasu dają drugą szansę doktorantom, którzy „nie odnaleźli się” w danej dziedzinie zdaniem swoich kierowników studiów! Czasemjnamy kłopot^określeniem się inaczej niż przy użyciu sformułowań negatywnych (nie jesteśmy wydziałem anglistyki ańr romanistyki, ani filozofii, ani lingwistyki, ani filmoznawstwa...) i przez dziekanów możemy być postrzegani jako impreza towarzysząca - lub jako teatrzyk kukiełkowy: wydział komparatystyki literackiej obywający się bez konfrontacji jest jak zbiór nieożywionych elementów.

Gościnność wydziałów literatury porównawczej wobec rozmaitych metodologii - nieaprobowanych, przebrzmiałych albo zbyt pięknych, żeby były prawdziwe; wobec epigonów i wirtuozów lepiej zorganizowanych dyscyplin; wobec marginesów i odgałęzień, a także wszystkich innych chętnych - może utrudniać kształtowanie się naszej spójnej tożsamości zbiorowej, ale też daje nam sposobność do zaprezentowania się w charakterze poligonu badawczego, na którym można na nowo sprawdzić przepływ myśli naukowej wewnątrz humanistyki, a także między nią a innymi naukami. Czemuż by nie przeszczepić narzędzi filologii egipskiej na grunt poezji japońskiej, albo fenomenologii na teren neurobiologii? Czy wieloosobowe gry rozgrywane w rzeczywistości wirtualnej mogą nam powiedzieć o dialogach Platona coś, czego nie zauważyliśmy wcześniej? Jak wszyscy dobrze wiemy, stare uzasadnienia dla funkcjonowania lub zachowania autonomii różnych dyscyplin są z przyczyn intelektualnych oraz budżetowych coraz częściej kwestionowane, a kompara-tystyka literacka umie się wpasowywać w luki pomiędzy dziedzinami bez (jak na razie) poczucia, że się poświęca. Za precedens może posłużyć historia „teorii”, dziedziny wciąż kontrowersyjnej, która przebyła długą drogę przez różne kontynenty i konteksty, od korzeni filozoficznych ku niemal nieograniczonemu horyzontowi nowych możliwości (nie wspominając o banale niekończących się powtórzeń, który przychodzi wraz z sukcesem).

W swojej często cytowanej pracy Mark Granovetter dowodził, że ludzie częściej zabezpiecząją sobie istotne funkcje społeczne - na