skanuj0015 (306)

78    Antropologia strukturalna

oczywiście, wiedzy historycznej. Pewne przemiany życia społecznego zawierają zapewne jakąś strukturę diachro-niczną, przykład fonologii poucza jednak etnologów, że badanie jej jest bardziej złożone i stawia wobec innych problemów niż badanie struktur synchronicznych⁴⁸, do którego ledwo co przystąpiono. Jednakże nawet analiza struktur synchronicznych wymaga nieustannego odwoływania się do historii. Tylko historia, ukazując przekształcające się instytucje, pozwala wydobyć strukturę utajoną pod różnymi ich postaciami i trwającą w następstwie wydarzeń. Powróćmy do wspomnianego wyżej problemu organizacji dualistycznej. Jeśli nie chcemy zdecydować się ani na widzenie w niej powszechnego stadium rozwoju społeczeństw, ani systemu wynalezionego w jednym miejscu i w jednej chwili; jeśli zarazem zbyt dobrze czujemy, że wszystkie instytucje dualistyczne mają ze sobą za wiele wspólnego, byśmy byli skłonni do traktowania ich jako jednostkowych wytworów ;    różnych i nieporównywalnych historii — nie pozostaje nam

nic innego, jak odnaleźć, poza chaosem reguł i obyczajów, jednolity schemat obecny i działający w różnych kontekstach czasowych i przestrzennych. Schemat ten nie może odpowiadać ani szczegółowemu modelowi instytucji, ani arbitralnemu zgrupowaniu cech wspólnych wielu formom. Sprowadza się on do pewnych stosunków korelacji i opozycji, nie uświadamianych zapewne nawet przez ludy o organizacji dualistycznej; właśnie dlatego, że są one nieuświa-damiane, stosunki te winny również być obecne u ludów, które nigdy nie znały tej instytucji.

Tak np. Mekeo, Motu i Koita z Nowej Gwinei, których ewolucję społeczną w dość długim okresie czasu zdołał odtworzyć Seligman, mają organizację wysoce złożoną, nieustannie podważaną przez wielorakie czynniki historyczne. Wojny, migracje, rozłamy religijne, presja demograficzna i spory prestiżowe sprawiają, iż pewne klany i wioski giną, a pojawiają się nowe grupy. A przecież ci partnerzy; których tożsamość, liczba i repartycja nie przestają się zmieniać, odnajdują się stale jako powiązani przez stosunki

o treści równie zmiennej, zachowujące jednak, mimo wszelkich przewrotów, swój charakter formalny; niekiedy ekonomiczna, niekiedy prawna, niekiedy matrymonialna, niekiedy religijna, niekiedy obrzędowa — relacja uf napie grupuje w dwuelementowe pary na poziomie klanu, podklanu czy wioski jednostki społeczne, zobowiązane do wzajemnych świadczeń. W pewnych wioskach Assamu, których kronikę sporządził Ch. von Fiirer-Haimendorf, wymiany matrymonialne są często zakłócane przez spory między chłopcami a dziewczętami z tej samej wioski lub przez antagonizmy między sąsiednimi wioskami. Przejawem tych konfliktów jest wycofanie się określonej grupy, a niekiedy — jej eksterminacja; ale cykl odtwarza się za każdym razem bądź przez reorganizację struktury wymiany, bądź dzięki dopuszczeniu nowych partnerów. Wreszcie plemiona Mono i Yokut <z Kalifornii, u których pewne wioski posiadają organizację dualistyczną, a inne nie, pozwalają dostrzec, jak identyczny schemat społeczny może się realizować przez ściśle określoną formę instytucjonalną bądź też na zewnątrz niej. We wszystkich tych przypadkach jest coś, co podlega zachowaniu i co obserwacja historyczna pozwala stopniowo odsłonić, stosując swego rodzaju filtr przepuszczający to, co można by określić jako treść leksykalną instytucji, a zatrzymujący tylko elementy strukturalne. W przypadku organizacji dualistycznej są, jak się zdaje, trzy takie elementy: wymóg istnienia jakiejś reguły; pojęcie wzajemności, uważanej za formę pozwalającą bezpośrednio scalić przeciwieństwo między mną a innym człowiekiem; syntetyczny charakter daru. Czynniki te odnajdują się we wszystkich rozpatrywanych społeczeństwach, a zarazem zdają one sprawę z mniej zróżnicowanych praktyk i zwyczajów; znajomość owych czynników pozwala zauważyć, że te praktyki i zwyczaje pełnią u ludów bez organizacji dualistycznej tę funkcję, którą ona spełnia w innych przypadkach.⁴⁹

Etnologia nie może tedy pozostać obojętna wobec procesów historycznych oraz najbardziej świadomych przejawów