skanuj0014 (306)

76    Antropologia strukturalna

rie ważne przedmiotowo — Boas pisał: „Zasadnicza różnica między zjawiskami językowymi a innymi zjawiskami kulturowymi polega na tym, że pierwsze nigdy nie stają się przedmiotem jasnej świadomości, podczas gdy drugie — choć płyną z tego samego nieuświadamianego źródła — wznoszą się często do poziomu myśli świadomej, dając przeto początek wtórnym rozumowaniom i reinterpretacjom.” ⁴³ Ta różnica stopnia nie przeczy jednak ich głębokiej tożsamości i nie pomniejsza wzorcowej wartości metody lingwistycznej dla badań z zakresu etnologii. Przeciwnie, „wielką przewagą językoznawstwa pod tym względem jest to, że kategorie języka pozostają nieuświadomione; z tego względu można śledzić proces ich kształtowania się nie napotykając na tak częste w etnologii wtórne interpretacje, które przeszkadzają i wprowadzają w błąd, nadto zaś mogą beznadziejnie zaciemnić historię rozwoju idei” ⁴⁴.

Tylko wyniki współczesnej fonologii pozwalają właściwie ocenić ogromną doniosłość tych tez, sformułowanych osiem lat przed ogłoszeniem Kursu językoznawstwa ogólnego Ferdynanda de Saussure’a, który miał przygotować jej wystąpienie. Ale etnologia wciąż jeszcze nie zaczęła ich stosować. Boas, który wykorzystał je w pełni, aby stworzyć językoznawstwo amerykańskie, i któremu pozwoliły one obalić nie kwestionowane w owych czasach poglądy teoretyczne ⁴⁵, okazał bowiem w dziedzinie etnologii nieśmiałość, która ciągle jeszcze powstrzymuje jego następców,

Analiza etnograficzna Boasa, nieporównanie bardziej uczciwa, rzetelna i metodyczna niż prace Malinowskiego, pozostaje wszakże, jak owe prace, na poziomie świadomego myślenia jednostek. Zapewne, Boas nie pozwala sobie na uleganie wtórnym racjonalizacjom i reinterpretacjom, zachowującym nad Malinowskim taką władzę, że zdołał on usunąć tylko te z nich, które pochodziły od tubylców, by zastąpić je swoimi własnymi. Ale Boas stosował nadal kategorie myślenia jednostkowego; w swej naukowej sumienności osiągnął jedynie tyle, że odcieleśnił to myślenie i odizolował od potocznych skojarzeń. Ogranioza zakres kategorii, które porównuje, ale nie tworzy ich na nowych zasadach, a kiedy ta praca rozczłonkowująca wydaje mu się niemożliwa, zakazuje sobie wszelkich porównań. A przecież analizę lingwistyczną uprawomocnia coś więcej i coś innego niż tylko wydzielenie przedmiotu — jest tym rzeczywiste rozczłonkowywanie. Językoznawca wydobywa ze słów fonetyczną realność fonemu, a z niego — logiczną realność cech dystynktywnych.⁴⁶ Gdy zaś rozpoznaje on w wielu językach obecność tych samych fonemów czy zastosowanie tych samych par opozycyjnych, nie porównuje między sobą bytów indywidualnie odrębnych; to ten sam fonem, ta sama cecha dystynktywna gwarantuje — na tym nowym poziomie — głęboką tożsamość bytów empirycznie różnych. Nie chodzi tu o dwa zjawiska podobne, lecz o jedno zjawisko. Przejściu od świadomości do nieświadomości towarzyszy przejście od tego, co szczegółowe, do tego, co ogólne.

Jak widać, zarówno w etnologii, jak w językoznawstwie nie jest tak, by porównanie stanowiło o prawomocności uogólnienia; to uogólnienie czyni porównanie prawomocnym. Jeśli, jak utrzymujemy, nieuświadamiana działalność umysłu polega na nakładaniu form na pewną treść, jeśli nadto formy te są zasadniczo tożsame dla wszystkich umysłów: starożytnych i nowożytnych, pierwotnych i cywilizowanych ⁴⁷ — co w sposób jaskrawy ukazuje badanie funkcji symbolicznej jako wyrażającej się w języku — to trzeba i wystarczy dotrzeć do nieuświadamianej struktury utajonej za każdą instytucją i każdym zwyczajem, aby otrzymać zasadę interpretacji stosowalną prawomocnie do innych instytucji i innych zwyczajów, pod warunkiem, rzecz jasna, iż analiza doprowadzona jest dostatecznie głęboko.

*

* *

Jak dotrzeć do tej nieuświadomionej struktury? Tu właśnie metoda etnologiczna spotyka się z metodą historyczną. Nie ma potrzeby wspominać w tym związku o problemie struktur diachronicznych, którego rozstrzygnięcie wymaga,