skanuj0019 (181)

- wodowych ^; głównie 'napływem‘swielkich -mas imigrantów 'i załamaniem :się gospodarki w wyniku Wielkiego Kryzysu. Dezorganizacja społeczna‘ ‘ rozpad grup pierwotnych, niczym nie kontrolowane" współzawodnictwo ' itp. to charakterystyczne ..cechy ■miast amerykańskich^:'tamtego~okresu." Podstawowy błąd tradycyjnej koncepcji urbanizacji polega na traktowaniu takich władnie lokalnych zjawisk jako -uniwersalnych wskaźników wszelkich procesów urbanizacyjnych.

Jednocześnie —^ jak''pisze~Dewey — geneza i charakter wielu faktów, które często bezkrytycznie' wiązane są z miejskim stylem życia, nie muszą być koniecznie uwarunkowane istnieniem miastai Dobrym przykładem jest tu zamożna, wysoko zmechanizowana ' farma w Illinois czy Iowa, niewątpliwie posiadająca wiele z tych rzekomo miejskich cech, które z kolei nie występują w licznych wielkich miastach np. w krajach „trzeciego świata”²¹. Dlatego też rację ma Stewart, gdy stwierdza: ,,[...] porównując różne społeczeństwa jest rzeczą nierozsądną oczekiwać takich samych relacji pomiędzy wielkością osiedla a jego miejskim charakterem. Sekwencja od wielkości ośrodka do jego społecznej struktury nie ma charakteru zależności przyczynowej”. I dalej: „Demograficzne kryterium odróżniania wsi od miasta zawodzi, gdyż stosuje takie same zasady ilościowe do krajów rozwiniętych i zacofanych, farmerów i chłopów, mieszkańców wsi i miast” ²².

Koncepcja kontinuum nie może więc stanowić uniwersalnego narzędzia do analizy wszelkich zmian społecznych, towarzyszących procesowi urbanizacji. Błędne jest bowiem przekonanie, zawarte już w samej idei kontinuum, o stałości, i niezmienności różnic pomiędzy miastem a wsią. W pełni należy się zgodzić z twierdzeniem G. Sjoberga, że różnice te są produktem danego systemu kulturowego²³,. czy też z wypowiedzią T. G. McGee, ^{1 2}

że cechy zarówno miasta, jak i wsi są Obiciem szerszego mu społeczno-ekonomicznego ³. .    | _Ł.-

Konieczne jest w związku z tym zastąpienie izbyt -?ogol^ch.^% ująć .podejściem, które by uwzględniało różnicej^np^pomięlizy’. • społeczeństwami niezurbanizowanymi i zurbanizowanymi,? tżń.‘ * pomiędzy społeczeństwami, w których, w -^najlepszym >razie, istnieją tylko nieliczne centra miejskie, a społeczeństwami, któ_T. re są wysoko uprzemysłowione, rozwinięte gospodarczo i w których większość ludności mieszka w miastach; Jak pisze R. N. Morris: „[...] rozróżnienie to jest ważne, gdyż rezultaty badań mogą zależeć od tego, co jest z sobą porównywane. Miasto*w społeczeństwie zurbanizowanym różni się prawdopodobnie bardzo znacznie od wsi w społeczeństwie, które nie jest zurbanizowane, natomiast znacznie mniejsze różnice występują w porównaniu z wsią w tym samym miejskim społeczeństwie. W związku z tym jest rzeczą ważną, aby nie pomieszać różnic istniejących pomiędzy miastem a wsią w określonym społeczeństwie z różnicami, jakie występują pomiędzy społeczeństwami zurbanizowanymi i niezurbanizowanymi”⁴. Taki sposób analizy zbieranych materiałów uniemożliwiłby, częste obecnie, niemal mechaniczne przenoszenie doświadczeń i teorii stworzonych w społeczeństwach wysoko rozwiniętych ekonomicznie na grunt całkowicie odmiennych systemów społeczno-kulturowych.

Podstawowe w koncepcji Wirtha zmienne nie mają więc charakteru uniwersalnych wskaźników, które w precyzyjny, skrótowy sposób mogłyby sumować wnioski różnych badaczy na temat miejskiego życia. Ograniczony wpływ czynników demograficznych na kształtowanie czy też modyfikację postaw i zachowań mieszkańców różnych miast i wsi wynika z szeregu istotnych przyczyn. Wielkość, gęstość i heterogeniczność są to, jak pisze Gans, zmienne o charakterze ekologicznym, odzwierciedlające jedynie adaptację człowieka do otoczenia. Wskaźniki te nie wystarczają do wyjaśnienia zjawisk społecznych, gdyż

35

1

³ Ibidem.

³ Ch. T. Stewart, The Urban-Rural Dichotomy.

2

G. Sjoberg, The Rural-Urban Dimension in Preindustrial, Tran-sittonoZ and Indusirial Societies, w: Handbook of Modern Sociology, Robert E. L. Faris (ed.), Rand Mc Nally Co., Chicago 1968, s. 131.

3

⁸⁴ T. G. McGee, The Urbanization Process, s. 18.

4

^a R. N. Morris, Urban Sociology, s. 62; na ten. sam temat: G. Sjoberg, Comparative Urban Sociology, w. Sociology Today, s. 342 oraz Harold L. "Willensky, Charlies N. Lebeaux, Industrial Society and Sociai Welfare, Russel Sagę Foundation, Rew York 1958, s. 117.