skanuj0018 (181)

tego dążenia, dokonywane przez wczesną awangardę, zasługują na względy nie tylko dlatego, żessfcyły pierwsze, ale dlatego również, że torowały drogę wszystkim następnym..

Dadaizm. W przyjętym porządku wykładu, jMiryr | stara_; się zobrazować: nawarstwianie się poetyckich doświadczeń i; .poszerzanie możliwości poetyckiej wypowiedzi ’ -r- dadaizm źle się mieści. Jest ewenementem, niezwykłym '/Wydarzeniem. .Albo niespodzianym dotarciem do kresu drogi, którą zaledwie została rozpoczęta. Znacznie lepiej .tłumaczyłby się w perspektywie ■ historycznej, w kontekście własnego i czasu. , .» . . • ''

i Dadaizm powstał w trzecim roku i wojny światowej w- sytym, spokojnym Zurichu- Był ipojnysłem środowiska międzynarodowej cyganerii; przynajmniej niektórzy z jego twórców schronili Się w Szwajcarii przed powołaniem na front. Był początkowo ruchem niewielkim. Dopiero z, kojcem wojny hasło DADA prze-- niosło się do Berlina, Paryża,, Kolonii, Hano-; w.eru, a także do innych skupisk artystycznych, -Stając się Określeniem pewnego „stanu umysłu” (taką definicję dadaizmu spopularyzował Andró Breton), który nie v chcąc^- przybrać- żadnego kształtu programowego, był na? tyle skoncentrowany, aby staó się źródłem bezustannej wynalazczej inspiracji^ Już szybkość i zasięg; rozprzestrzeniania się dadaizmu wskazywały, że odpowiadał on intelektualnym potrzebom czasu. W * deklaracjach, wystawach i innych przedsięwzięciach dadaizmu dostrzec można pełną Wżgardy niechęć do ustabilizowanego ładu współczesnej rzeczywistości:? <do kultury mieszczańskiej f z jej nadzwyczajnie szlachetnymi Ideałami i trywialną codziennością, do logiki, rozumu i piękna, które są w końcu tylko przedmiotem handlu, do mitologii politycznych, których treść prawdziwą pokazała powszechna

rzeź wojny. Oraz jednocześnie cierpką świado-mość, że, sztuka miała niestety udział w tym Bszystkim. Tristan Tzara pisał w jednej z, pier-Hpszych deklaracji, że „dada pracuje ze wszystkich sił nad wprowadzeniem wszędzie idiotycz-paości”. A w parę lat później Fr anciS/tPięabia Kwracał się do puhliczności: „Qo wy tu robicie, Htepakowani i poważni jak ostrygi. [...] Umiera Łsię jak bohater lub jak idiota; i to wychodzi na Sedno. A wy lubicie śmierć za drugich”,,^ ■Łl/tożna jednak również dostrzec wgdadaistycz-Sych manifestacjach rozwinięcie wcześniejszych Bdobyczy awangardowych. Awangarda wystą-Epiła przeciw wzorom sztuki w imię realności Kycia. Futuryzm unieważnił tradycję i rozbił język na słowa i dźwięki. Malarze kubiści wpro-Szadzili do swoich kompozycji odpadki rzeczy ■©dziennego użytku. Poeci kubiści posłużyli się-Bfteateriałem mowy codziennej i rozluźnili struk-■purę wiersza tak bardzo, że stała się ona niepo-lehwytna. Dadaiści kontynuowali te działania, ■oprowadzając je do rezultatów, którę dziś ■jeszcze budzą zdumienie. Cechy pierwszych Bpwangard: nastawienie analityczne i próba no-wego określenia statusu inicjatywy ąjrtystypa--nej wobec życia, były przy tym w ich działał-■ości wyraźnie obecne.

■ Zasługi dadaizmu jw , sztukaćły plastycznych fesą bez wątpienia większe niż w poezji. Dądaizm-. ■osunął naprzód awangardowe teęhnologie plą-Btyki, znacznie skutecziiif^. niż poprzedni nowatorzy wyrwał twórczość z muzeum i ż ko-ł|ękcji, dążył do przekształcenia dojęła, artystycz-pnego w zdarzenie artystyczne, ktpry to cel do* ■ziś części awangardzistów ^przyówieca.. Jego* pnnowacje poetyckie* ehpćbyły równie śmiałe, pozostały głównie ciekawostkami. Zresztą w przeciwieństwie do futurystów i potem surrea-pistów, dla ktprych własne eksperymęnfet^stwo* ustanowiło punkt wyjścia refleksji teoretycznejS,

65

5 Postacie poezji