DSC00070 (44)

10

widzenia i przeżyć autora. Przez pryzmat własnych doznań i doświadczeń opisuje nie tylko otaczający go świat, ale także siebie samego. Pamiętnikarskie Ja"* ukazane nawet z największą szczerością i odsłaniające najbardziej intymne tajniki własnego życia, zawsze będzie miało tylko mniej łub bardziej prawdziwe oblicze. Mamy tu do czynienia z ponadczasową prawidłowością każdego pamiętnika, który ciągłe w krzywym, bo subiektywnym, zwierciadle zapisu będzie odbijać postać autora, a zarazem bohatera-narratora. Nie inaczej jest u Paska; on również — podobnie jak jego poprzednicy i następcy

-    „stwarzał samego siebie". Pragnął na przykładzie swego żywota dać wzór do naśladowania przyszłym potomkom.

Prawdziwość opisanych przez Paska wielu faktów, wydarzeń i ludzi potwierdzały wzmianki znajdujące się w ówczesnych dokumentach, pamiętnikach i dziełach historiograficznych. Okazało się. że nawet tak mało prawdopodobna historia oswojonej wydry nie została zmyślona przez pamiętnikarza. A opisane w najdrobniejszych szczegółach weselisko duńskich krasnoludków? Pasek przytoczył zasłyszaną bajkę wierząc w nią święcie jako w prawdziwy dowód istnienia duchów domowych. Wreszcie oddajmy Paskowi sprawiedliwość

-    trzeba przyznać, że większość jego spraw procesowych toczyła się po roku 1688, na którym urywa się tekst Pamiętników i nie wiemy, co zostało zapisane, a co przemilczane na ostatnich kartach.

Ul PASEK WŚRÓD STAROPOLSKICH PAMIĘTNIKARZY

| Pamiętniki Paska wyrastają z gałęzi piśmiennictwa staropolskiego, które rozwinęło się bujnie w XVII w., przybierając cechy znamiennego zjawiska kulturowego. Nieprzypadkowo wiek ten nazwano kiedyś „wiekiem pamiętników”. Przyspieszony rytm wydarzeń dziejowych nieustannie pomnażał szeregi przyszłych pamiętnikarzy przemierzających olbrzymie połacie wschodniej Europy od Dunaju po Morze Białe, od Rygi po Wołgę i Don i walczących na niezliczonych polach bitew. Wir wielkiej polityki i wojenne zawieruchy wyciągały ich z rodzinnych zaścianków, rzucając w odległe i nieznane strony. Chwytali za pióra z różnych powodów: chcąc dać świadectwo swej obecności na zakrętach historii, przekazać potomnym przebieg niezwykłych lub dramatycznych wydarzeń, ukazać osobliwości i różnice obcego świata w zderzeniu z własnym i znanym, upamiętnić losy swego rodu. W pokaźnym zbiorze autorów relacji pamiętnikarskich %urują przedstawiciele niemal wszystkich stanów i warstw spolecz-

_

nych. Mamy tu nawet króla (Jan III Sobieski), karmazynów (Bogn-sław Radziwiłł), wojewodów (Jakub Sobieski, Krzysztof Opaliński), hetmanów (Stanisław Żółkiewski), dostojników koronnych i polityków (Jerzy Ossoliński, Albrecht Stanisław Radziwiłł), dyplomatów (Stanisław Niemojewski), senatorów (Wojciech Miaskowski), zagrodowych szaraków (Kasper Michałowski), zawodowych żołnierzy (Samuel Maskiewicz, Jan Władysław Poczobut Odlamcki). księży i zakonników (Wojciech Dembołęckik a także poetów i rymopisów (Samuel Twardowski, Franciszek Gościecki).

Zapisy pamiętnikarskie obejmują ogromny krąg tematyczny, wyznaczony stawianymi sobie celami, przynależnością społeczną, wyj kształceniem; zainteresowaniami oraz osobowością tak różnych autorów. Na kartach pamiętników mieści się wszystko. Pierwszy plan zajmują wojenne wyprawy, krwawe zmagania bitewne, wspaniałe zwycięstwa i sromotne klęski, potyczki, oblężenia I szturmy. Wśród spraw wielkiej polityki; poselstwa do wielu stolic europejskich, żmudne rokowania i dyplomatyczne przetargi, życie codzienne na dworach królewskich i magnackich, intrygi i knowania przeciwników politycznych na sejmach i sejmikach. Relacje I podróży na lądzie i morzu przynoszą opisy obcych krajów, państw i miast oraz narodowości i ludzi z ich niezwykłymi obyczajami, rełigiami j wierzeniami. Na obraz żyda ziemiańskiego składają się gospodarskie sukcesy i niepowodzeniai klęski żywiołowe, osobliwe zjawiska na niebie i ziemi, uroczystośd rodzinne, codzienne wydarzenia domowe i sąsiedzkie Zadziwiająca pojemność i swoboda zapisów pamiętnikarskich przypominaj I „ogród niep!ewionyⁿ Wacława Potockiego, taka tam rozmaitość wiełka: mowy, listy, dokumenty polityczne i rodzinne, gospodarskie rachunki, rejestry dłużników, instrukcje sejmikowe, wiersze religijne i sprośne, kulinarne przepisy, recepty na niezawodne leki. Również Pamiętniki Paska zawierają „widkie raateryji pomieszanie'*. Są tam pracowicie składane wiersze (liryczne pożegnanie ukochanego konia, panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią i pod Wiedniem), listy Jana Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek i przyśpiewek, kąśliwe paszkwile na Litwinów, punkty instrukcji dla postów ziemi rawskiej.

Rozległość treści pamiętników XV!I-wiecznych idzie w parze z ogromną różnorodnością ich form. W zależności od autorskich zamiarów, potrzeb i możliwości powstawały spisywane na żywo diariusze, czyli dzienniki. Jedne prowadzono doraźnie dzień po dniu przez cale .dziesięciolecia rejestrując tylko kolejne wydarzenia z pozycji obserwatora, a także uczestnika. W innych obok regularnych, schematycznych notat dziennych pojawiały się rozbudowane pamięt-