skanuj0022 (156)

procedury osiągano absolutną ciszę w momentach skupienia uwagi na tablicy. Podobnie udało się uzyskać podwyższenie wyników w nauce pisania liter, jeśli dzieci miały okazję do pobawienia się po każdej próbie pisania liter.

Hierarchia czynności, którą postuluje Premack, nie jest sztywna i stała. Zmienia się z wiekiem, a także może podlegać chwilowym wpływom związanym z popędowymi i motywacyjnymi stanami organizmu.

Z rozważań Premacka wynika, że pojęcie wzmocnienia może być traktowane bardzo szeroko; wszystko to, co utrwala jakąś reakcję organizmu, jest wzmocnieniem, a więc są nim nie tylko różnego rodzaju bodźce zewnętrzne wobec organizmu, lecz także jego własne reakcje.

Odroczenie reakcji bądź wzmocnienia

Badaniem reakcji odroczonych zajmował się W. S. Hunter (1 91 3, 1 91 7, por. Woodworth i Schlosberg, 1963), który zastosował następującą technikę: w obecności badanego (zwierzę, dziecko) chował przynętę, a następnie po pewnym czasie pozwalał mu ją odnaleźć. Czas, po jakim badany pamięta jeszcze, gdzie ukryto przynętę, jest czasem reakcji odroczonej. Jest on różny dla różnych organizmów i zależy od stopnia ich rozwoju oraz od innych czynników.

Badanie czasu odroczenia wzmocnienia polega na ustaleniu, jak długo po wykonanej reakcji można skutecznie zastosować wzmocnienie. Odraczanie wzmocnienia jest możliwe tylko przy świadomej regulacji zachowania. U zwierząt i u małych dzieci wzmocnienie musi nastąpić zaraz po wykonaniu czynności, inaczej dana czynność pozostaje niewzmocniona (co nie przeszkadza ewentualnemu jej utrwaleniu się na zasadzie wzmocnienia nieregularnego), natomiast wzmacniana jest przypadkowo jakaś inna czynność, która w danym momencie mogła wystąpić. Jeśli np. pies złapał kurczaka należącego do sąsiada, przyniósł go do domu i został za to ukarany, to zahamowana została tylko czynność przynoszenia zdobyczy do domu, a nie sama czynność łapania. Tak więc odroczenie wzmocnienia w procesie uczenia się przez warunkowanie jest zupełnie nieefektywne, jeżeli w czasie między nagradzaną lub karaną reakcją a zastosowaniem kary czy nagrody wystąpiły inne reakcje organizmu. Wzmocnienie odnosi się do tej czynności, po której bezpośrednio występuje. Aby nauczyć zwierzę czegokolwiek, wzmocnienie powinno następować w ciągu około 5 sekund. Jedynym wyjątkiem, jak wykazały badania Garcii i Koellinga (1966), jest unikanie szkodliwego pokarmu przez zwierzęta. Zwierzę potrafi unikać szkodliwego dla siebie pożywienia, pomimo że choroba (w eksperymencie Garcii i Koel lin -ga do pewnych pokarmów dodawano środki wywołujące wymioty) spowodowana uprzednim spożyciem tego pokarmu wystąpiła w czasie znacznie dłuższym niż 5 sekund od momentu jedzenia. Jest prawdopodobne, ze zwierzę automatycznie kojarzy dolegliwości żołądkowe z ostatnio spożywa-

120