skanuj0027 (146)

poprzednim lub następnym z większa trudności;! są wyodrębniane z ciągu fonicznego. Dzieci często piszą je łącznie z innymi wyrazami. Błędy tego typu występują masowo u dzieci z zaburzeniami pisania. Ponadto dzieci te często oddają w postaci jednego ciągu graficznego dwa lub trzy wyrazy posiadające osobny akcent. Te „zlepki” wyrazów są typowym przykładem trudności analizy ciągu fonicznego na takie jednostki* które mogłyby być zapisane w postaci osobnych ciągów graficznych. Również zjawisko odwrotne polegające na rozbijaniu wyrazów na dwie cząstki, a więc ich zapis w postaci dwu ciągów graficznych (np. pod stów a) wywodzi się z tych samych trudności. Wymienione'zjawiska nie wyczerpują wszystkich błędów wynikających z ilościowych różnic między Cl⁷ i CG oraz trudności analizy ciągu fonicznego na wyrazy. Stają się one bezpośrednią lub pośrednią przyczyną opuszczania i przedstawiania wyrazów w zapisie, wprowadzania wyrazów nowych itp. Wspólnym tłem ogólnym dla tego typu zjawisk jest przede wszystkim brak ścisłej odpowiedniości między SF i SG na płaszczyźnie ciągów. Dopiero w tych ogólnych ramach należy rozważać szczegółowe przyczyny powodujące zaburzenia czytania i pisania.

Traktujemy tutaj proces czytania i pisania jako transformację jednego rodzaju substancji na inny (pisanie SF -► SG. czytanie SG -* SF). W związku z rozpatrywaną w tym artykule problematyką takie ujęcie w zupełności wystarcza. Należy jednakże pamiętać, że wymienione etapy (słowo — pismo) stanowią biegunowe, widoczne, ogniwa złożonych procesów transformacyjnych. Ich efektem jest wprawdzie zmiana substancji, ale specyficzne trudności mogą się wiązać z dowolnym ogniwem transformacji. Tym tłumaczy się wielość i różnorodność przyczyn zaburzeń czytania i pisania.

W ciągu fonicznym wyróżnia się elementy suprascgmcrftalne, tzn. cechy prozodyczne wypowiedzi, jak akcent, iloczas. intonację itp. oraz elementy segmentalne (fonemy lub głoski zależnie od metodologii opisu). W dalszej części artykułu zostaną omówione sposoby oznaczania głosek literami w polskiej ortografii. Będzie to porównawcza charakterystyka obu rodzajów substancji na płaszczyźnie scgmentalnej. Z braku miejsca nie mogę bliżej rozpatrywać relacji, jaka zachodzi między cechami prozodycznymi wypowiedzi a znakami przestankowymi oraz innymi, właściwymi tylko substancji graficznej, technikami wyrażania (płaszczyzna suprascgmentalna). Z tych samych względów pomijam kwestię sylaby w substancji fonicznej i problem przenoszenia wyrazów w piśmie.

\

Oznaczanie głosek literami

Różnice między obydwoma rodzajami substancji na płaszczyźnie ciągów mają zasadniczo charakter ilościowy. Stosunek C'F i CG można określić jako 1:1 lub 1: n: przy czym n > 1. W płaszczyźnie segmentalnej relacje między odpowiadającymi sobie elementami SF i SG są bardzo złożone — obok różnic ilościowych występują tu także różnice jakościowe. [...]. W pracy przyjmuję za podstawę opis fonetyczny. (...). Podstawą porównania będzie ogólnopolska wymowa staranna. Cechy regionalne i zjawiska fonetyczne właściwe stylowi potocznemu będą uwzględniane w minimalnym stopniu. Pominięte zostaną też upodobnienia międzywyrazowe. Połączenia głoskowe na granicy wyrazów mają charaker fakultatywny. [...).

Wśród upodobnień wewnątrzwyrazowych musi być także przeprowadzona pewna selekcja. Uwzględnione zostaną tylko podstawowe typy asymilacji, pomijane zaś zjawiska izolowane Uib występujące przy wyjątkowo niestarannej artykulacji. Zdecydowałem się na całkowite pominięcie tzw. rozsunięć artykulacyjnych. jak np. w wyrazach słońce [wojnee], sześćset [ściset] itp.

W ten Nposóbjeszcze nie wyczerpaliśmy wszystkich trudności, jakie napotykamy przy porównywaniu SF i SG w płaszczyźnie segmentalnej. Pozostają liczne wyrazy obce, w których także występują różnice między wymową a zapisem. 1 w tym zakresie będą uwzględniane tylko podstawowe zjawiska. Ponadto istnieje duża liczba wariantów głosek warunkowanych otoczeniem fonetycznym. Zmiany te nic znajdują odbicia w piśmie, także u osób, które nie opanowały ortografii. Cechy te mogą być w naszym zestawieniu pominięte. Opis będzie więc opisem fonetycznym funkcjonalnym.

A. Zestawienie materiału

Poniższe zestawienie obejmuje sposoby zapisu poszczególnych głosek w różnych pozycjach fonetycznych i w różnych wyrazach. Posłużyłem się w tym celu diagramami (u góry znajduje się zapis fonetyczny głoski, u dołu pod kolejnymi numerami wyszczególnione zostały sposoby zapisu). Pod diagramem wymieniam stosowne przykłady. Dodatkowe uwagi i wyjaśnienia zamieszczone zostały w tekście lub w przypisach.

a) Spółgłoski zwarte

P

1	0
p	b

51