skanuj0038 (29)

sztak stary, 2 klucze do szrobów, 2 sznajdujzyny wielkie, 4 sznajdajzyny małe. 1 cyrkiel, 1 miech kowalski".

Inwentarz kuini w źródłach ikonograficznych pozwala stwierdzić następujące narzędzia:

Według wyżej omawianego drzeworytu Josta Ammana⁴⁵ widzimy umocowane na pniu kowadło tzw. jednorożne, tzn. z klinowatym zaokrąglonym występem z jednej strony. W rękach, prawdopodobnie mistrza, mały jednoręczny młotek i duże kleszcze płaskie, którymi przytrzymuje wykonywaną podkowę. Pomocnik trzyma młot duży dwuręczny, a przy szacie (fartuchu?) ma młotek z rozdwajającym się końcem. Na pnlu z lewej strony widać mały młotek, a z prawej chyba małe prostokątne umocowane kowadło. Na brzegu pnia za umocowanym w nim prętem tkwią dwa pilniki oraz mniejsze kleszcze okrągłe i półkoliste spłaszczone. Oparty o pień stoi młotek. Obok pnia stoi okrągłe wykonane z blachy naczynie prawdopodobnie na sztabki żelaza. Obok leżą łyżka do ognia i prostokątna łopatka.

W kodeksie Behema widoczne są u kowala dwa narzędzia. Sama scena przedstawia przygotowanie do podkuda stojącego obok konia. Kowal w prawym ręku trzyma mały Jednoręczny młotek, w lewym zaś w kleszczach mających szczęki wykonane pod kątem, trzyma prawdopodobnie rozgrzaną podkowę. Umieszczona tu scena jest właściwie niezrozumiała, chyba potraktowana symbolicznie, a nie realistycznie⁴¹.

W materiale etnograficznym z zakresu kowalstwa spotykamy następujące narzędzia⁴⁷ (tablica LXIII). Kowadło o ciężarze około BO kg wykonane z żelaza lanego, z jednej strony zakończone ostrą krawędzią, z drugiej zaś rogiem. Płaszczyzna pracująca jest pokryta około 5 mm warstwą twardej stali. Przy ostrej krawędzi dwa lub jeden otworek do wstawiania nastawek. Kowadło to jest wykonane z kilku części łączonych na nlty I klamry (tablica LXIV, rys. 2).

Kowadło o wadze około 80 kg do 150 kg zrobione ze stali narzędziowej, górna powierzchnia zahartowana. Przy nasadzie rogu część niezahartowana, aby można tam było przecinać żelazo. Jest to typ Jednorożny. Na gładzi kowadła (powierzchni pracującej) znajduje się prostokątny otwór do mocowania nadstawek.

Kowadła dwurożne, w których zamiast ostrej krawędzi występuje drugi róg kanciasty, na którym można zaginać żelazo. Ma ona dwa otwory do umieszczania nadstawek (tablica LXHI. rys. 3).

Młoty są drugim elementem narzędzia kowala. Spotyka się młoty starsze wykonane z kilku części i młoty nowsze, wykonane z jednej części. Rozróżniamy w zasadzie trzy rodzaje młotów.

a)    Młot duży — ..hamer duży" o wadze 6 do 10 kg. Nie uderza dę nim bezpośrednio w materiał, lecz w Inny miot lub inne narzędzie. Na ogół posługuje się nim pomocnik. Dolna część młota zwana obuchem ma kształt lekko kulisty, przeciwna zaś uformowana jest na kształt rąbu. Młot wykonany Jest ze stali narzędziowej i odpowiednio zahartowany. Mniej więcej w środku znajduje się owalny otwór, w którym za-klinowuje się trzonek. Długość trzonka wynosi około 50 do

90 cm.

b)    Młot mniejszy — ..ręczny młot”, „ręczny hamer” ma wagę około 3 do 6 kg. Stosowany przy mniej precyzyjnych pracach, ale Już do bezpośredniego uderzania w przedmiot. Służy on też do pokazywania przez kowala miejsca, w które ma uderzyć pomocnik dużym młotem. Budowa młota analogiczna jak poprzednio, z tym że długość trzonka wynosi około 25 do 45 cm.

c)    ..Młotek”. Waga około '/i do 1 kg. Używa się go do robót precyzyjnych takich, jak: nitowanie i praca na krótkich i cienkich kawałkach metalu. Trzonek długości około 25 do 45 cm.

Następną zasadniczą grupę narzędzi stanowią kleszcze. Podstawowym ich zadaniem jest przytrzymywanie obrabianego przedmiotu. Składają się one z rękojeści, przegubu i szczęk. Dzielą się na płaskie i obuszne (szczęki są tu koliste). Wewnętrzne powierzchnie szczęk są nadęte tak. aby zwiększyć ich „przyczepność” do przedmiotu (tablica LXV, rys. I — 7).

Przecinanie! są kolejnymi narzędziami kowala. Najstarsze

87