skanuj0055 (15)

Jakkolwiek informacje zawarte w materiale wy kopa wym nq rozległe nie byłyby one — zdaniem autora — wy czające, gdyby pominięto inne łródła historyczne.

Dane ze źródeł pisanych pozwoliły na kolejne rozszerzę naszej wiedzy o średniowiecznym i nowożytnym rzemiośle ko^ walsklm. W pierwszej kolejności uzyskaliśmy tą drogą infoi macjc o organizacji cechowej. Jej kolejnych fazach rozwojuj panujących w niej zwyczajach sposobach szkolenia, zakrc produkcji, reglamentacji surowca, rozmieszczenia i liczebn: kowali w miastach, kowalstwa wiejskiego — sołtysiego i dwór skiego oraz pozycji społecznej kowala w różnych okresach dziejów. Inwentarze mieszczańskie podają dokładne wykazy; narzędzi wyrobów wraz z ich ceną. Ceny wyrobów spotykamy także w innych źródłach. Sposób sprzedaży wyrobów, Jak np. wiązki, faski itp. Wszystki te elementy wiedzy o kowalstwie nie są do uzyskania innymi metodami. Ponadto źródła \ pisane, podając lokalizację takich obiektów jak kuźnie, umożliwiają odszukanie ich i zbadanie metodami archeologicznymi, a więc istnieje w tym wypadku wyraźna wzajemna usługowość źródeł. Najmniej danych w źródłach pisanych uzyskujemy natomiast odnośnie samych budynków kuźni oraz wyglądu wyrobów. a więc danych, uzyskanie których umożliwiają nam właśnie metody wykopaliskowe.

Instruktywnych i bogatych materiałów do dziejów rzemiosła dostarczają dane ikonograficzne. Pozwalają one co prawda w stosunkowo wąskim zakresie na poznanie form zewnętrznych^; wyrobów, a więc umożliwiają korektę danych wykopaliskowych ł rentgenogramów. Źródła te zwykle stosunkowo ściśle datowane pozwalają też na korektę wypracowanej metodami archeologicznymi chronologii wyrobów. Bardzo cenne są wiadomości ze źródeł ikonograficznych, odnoszące się do wyglądu zewnętrznego i wyposażenia kuźni. Dają teł możliwość wyciągnięcia ograniczonych wniosków na temat technologii produkcji.

Źródła etnograficzne odgrywają w studiach nad dziejami rzemiosła równie poważną rolę 1 pominięcie Ich Jest absolutnie

nli możliwe. Wnoszą one przede wszystkim d«ne na temat te-b-Rnl^U produkcji w takim zakresie, w jakim nie są w stanie iKsynić żadne z wyżej wymienionych źródeł. Opierając się na analogiach z zakresu wytwórczości ludowej, szczególnie w derę* ga< h do niedawna hardziej zacofanych, możemy odtworzyć cały proces produkcji wyrobów, techniki pracy, sposobów użytkowania prymitywnych narzędzi oraz duży zasób informacji rui temat określania danych technologicznych, które obecnie wy/.nucza aparatura jak na przykład, temperatura nagrzewania Irlaza itp. Dane etnograficzne umożliwiają też uzyskanie wiadomości na temat narzędziowego wyposażenia prostej kuźni, |fj wewnętrznego wyposażenia z rozmieszczeniem poszczegól-nyrh elementów oraz sposobu wykonania 1 wyglądu samego liudynku kuźni i jej usytuowania na terenie osiedla. Wreszcie współczesna kuźnia etnograficzna daje możliwość względnie wiernej próby odtworzenia procesu produkcyjnego i sposobu wykonania przedmiotów pochodzących z przeszłości. Do podobnych celów możliwe jest zresztą użycie jakiejkolwiek kuźni współczesnej, eliminując w czasie pracy narzędzia bezspornie nowoczesne, jak np. aparat spawalniczy, nowoczesne wiertarki i obrabiarki. W przedstawionej pracy w ten właśnie sposób odtworzono technologię wykonania gwoździ, co doprowadziło zresztą do bardzo istotnych wniosków.

Pomoc, jaką dają inne dyscypliny naukowe omówiono poprzednio (źródła archeologiczne) przy okazji rozpatrywania Miializ. Przykładem użyteczności nawet pozornie odległej gałęzi nauki, jest analna statyczna pracy gwoździ przedstawiana w niniejszej pracy. Pozwoliła ona wyjaśnić rolę jaką spełnia główka gwoździa, potrzebę jej powstania w określonych warunkach, a mianowicie przy łączeniu żelaza z drewnem 1 jej praktyczną zbędność w wypadku łączenia dwu elementów drewnianych, chodzi tu przede wszystkim o to, że w wypadku łączenia drewna pracuje cała powierzchnia gwoździa zaciskana przez włókna drewna, w przypadku zaś łączenia drzewa z żelazem, zaciekania takiego żelazo nie wywiera. Dlatego też w tym wypadku główka jest niezbędna jako element przytrzymujący.