skanuj0057 (21)

•L:

11S Nomenklatura

■U

^rn

■ii

n

n

Lj

0

i normy zachowań; 3) czy obserwuje się podobne ścieżki ruchliwości społecznej i podobny profil statusowy (zob. [G. Mink 1992, s. 78]). Wyniki badań wskazuje Ze działacze dawnej komunistycznej nomenklatury proces przejmowania majątku państwa uznają raczej za wynik nacisków sytuacyjnych występujących pod koniec lat osiemdziesiątych niż rezultat świadomej kalkulacji. Prywatyzacji dokonywano głównie po to, aby zapewnić podwyżki plac dla załogi. Celem nic była zmiana systemu ekonomicznego. W dalszym ciągu pozostać miał system monoccntryczny, wzrost demokratyzacji następować miał wyłącznie w obrębie partii rządzącej. Tym niemniej właśnie członkowie dawnej nomenklatury uznają się za głównych autorów przemian ustrojowych z 1989 r.; NSZZ „Solidarność” uznają za zbyt słabą silę, niezdolną- w ówczesnych warunkach - do dokonania tak daleko idących przeobrażeń (zob. [G. Mink 1992, s. 79-SO]). Tego typu postrzeganie zachodzących procesów oraz przedstawione opinie należy traktować jako swoiste derywaty' lub racjonalizacje cx post, pozwalające lepiej zaadoptować się do zaistniałej sytuacji. Nic uwzględnia się tu ponadto wewnętrznego zróżnicowania w obrębie tej nomenklatury.

A. Podgórccki [1995, s. 215-227] wyróżnia sześć typów nomenklatury w społeczeństwie postkomunistycznym: 1) nomenklaturę „właściwą", 2) antynomenklaturę („białą"), 3) nomenklaturę „sainoodtwarza-jącą się" („różową”), <1) „rozczarowaną" nomenklaturę („czarną"), 5) nowo powstałe ugrupowania neoliberalne, 6) samozwańczą kontmomenklaturę. Pierwszy typ - nomenklatura „właściwa” - to nomenklatura typu komunistycznego. Antynomenklatura to kręgi byłych dysydentów, które po zmianie ustroju zajęły czołowe pozycje we władzach państwowych. Nomenklatura „samoodtwa-rzająca się" to byli członkowie partii komunistycznej odnoszący sukcesy ekonomiczne. Nomenklatura „rozczarowana" („wywłaszczona" lub „czarna") to przedstawiciele

dawnego aparatu zarządzania i ucisku, którzy nic zdołali przekształcić się w uwłaszczoną nomenklaturę. Neoliberalna kapitalistyczna nomenklatura to wąskie grupy „młodych biznesmenów" odnoszących sukcesy ekonomiczne, poruszając się często na granicy prawa. Samozwańcza kontmomen-klatura to grupy intelektualistów, którzy wkroczyli do życia społeczno-politycznego.

2. Schemat analizy i badania systemów oraz organizacji społecznych w szkole badań empirycznych zapoczątkowanej przez Frćdćrica Lc Playa. Edmond Dcniolins, Hcńri dc Tourvi!lc, Paul dc Rousiers, Robert Pinot i inni starając się zachować zasadnicze cechy podejścia F. Lc Playa, a zarazem przezwyciężyć ograniczoność jego metody (m.in. koncentracja wy ącznic na badaniu rodziny), opracowali swoisty katalog zjawisk społecznych, który winien być uwzględniany w wyjaśnianiu rzeczywistości społecznej. Wyróżnione typy zjawisk oraz sposób analizy i opisu systemu społecznego określony został przez jej autorów jako „nomenklatura". Termin len odnosił się także do publikacji La nomeiiclaiure dc la science sociale, w której przedstawiono tę propozycję. W pracy tej uwzględniono 25 działów, składających się z licznych kategorii szczegółowych, które należ) brać pod uwagę przy opisie i wyjaśnianiu rzeczywistości społecznej. Starano się je uporządkować od zjawisk najprostszych do złożonych. Pierwsze dziesięć kategori. odnosi się do różnych aspektów życia rodziny. Ponadto uwzględniono m.in. kulturę intelektualną religię, sąsiedztwo, korporacje, parafię, centrum miasta (city), prowincję, państwo, ekspansję społeczeństwa (zjawiska emigracji, inwazji, kolonizacji), typy kontaktów z innymi społeczeństwami, historię danego społeczeństwa, jego rangę, wynikającą z wkładu do kultury ogólnej (zob. |I\ Sorokin 1928, s. 70-72]). (A.S.)

Zob. elita, klasy społeczne, nowomową ruchliwość społeczną socjologia ekonomiczną struktura społeczna.

Norma obyczajowa 119

Literatura:

Frieske K.W., 199*1, Nomenklatura. Kariery zawodowe i mentalność [w:] Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, pod red. W. Morawskiego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Mink G., 1992, Strategie adaptacyjne i konwer-syjne nomenklatury w Polsce i na Węgrzech [w:] Elity polityczne w Polsce, pod red. K. Palcckicgo, ZG PTNP, Warszawa. Morawski W., 199*1, Polscy kierownicy. Między nomenklaturą a menedieryzmem jw:) Zmierzch socjalizmu państwowego. Szkice z socjologii ekonomicznej, pod red. W. Morawskiego, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Podgórccki A., 199*1, The Communist and Post-•Communisl Nomenklatura, „Polish Sociolo-gical Rcvicw”, nr 2(106).

Podgórccki A., 1995, Społeczeństwo polskie, WSP, Rzeszów.

Słomczyński K.M., Lee J.-ll., 1993, The Nomenklatura System in Polaru! 1973-1937: A Case of Political Segmentation of the ia-bor Market, „Polish Sociological Rcvicw”, nr *1(10*1).

Sorokin P., 1928, Contemporary Sociological Theories, Harper and Drothers, New York, London.

Wasilewski J., Wnuk-Lipiński E.. 1995, Polska: kręta droga od elity komunistycznej do postsolidarnościowej [w:] Elity w Polsce, w Rosji i na Węgrzech. Wymiana czy reprodukcja?, pod red. nauk. I. Szclenyiego, D. Treimana, E. Wnuka-Lipińskiego, 1SP PAN, Warszawa.

Nominalizm, zob. ontologia społeczeństwa.

Nomolctyzm (gr. nórnos - prawo, the-tós - ustanowiony), orientacja mctodolo-giczno-tcorctyczna uznająca, że głównym celem poznania oraz wyjaśniania jest odkrywanie prawidłowości w otaczającym święcie i formułowanie na tej podstawie praw nauki. Odkrywanie tych praw jest zasadniczą cechą dyscyplin przyrodniczych (tzw. nauk o naturze). Stosowanie tego modelu w obszarze nauk społecznych jest jedną z cech orientacji naturalistycznej, lub szerzej, pozytywistycznej. Zakłada się tu, że wszelkie poznanie naukowe charakteryzuje się stosowaniem takich samych metod badawczych, niezależnie od różnic ’ przedmiotowych.

Wilhelm Windclband - twórca terminu „nomolctyzm" - w 189*1 r. wyodrębnił dwa typy nauk: nomotctycznc*oraz idiograficz-nc. Rozróżnienie to, stanowiąc ważny glos w dyskusji na temat sposobu uprawiania nauk społecznych, stało się elementem tzw. przełomu antypozytywistyczncgo (antyna-turalistyczncgo) w humanistyce. Zwróciło uwagę na specyficzne cechy przedmiotu badawczego dyscyplin humanistycznych oraz na potrzebę wypracowania odmiennych metod badawczych.

Prawa nauki formułuje się zazwyczaj na podstawie obserwowanych prawidłowości (regularności). Z tego względu można zauważyć, że w tym sposobie wyjaśniania uwzględnia się jedynie zjawiska mające charakter powtarzalny. Temu, co powtarzalne, przypisuje się większą ważność, pomija się natomiast całkowicie to, co jest niepowtarzalne, jednostkowe, indywidualne. Na ten drugi aspekt zwraca się uwagę w orientacji idiograficzncj.

Dychotomicznc przeciwstawianie norno-tetyzmu i idiografizmu uległo współcześnie złagodzeniu, gdyż prawa nauki mają zazwyczaj charakter probabilistyczny, a nic bczwyjątkowy, oparty na ścisłym determi-nizmic. (A.S.)

Zob. determinizm w socjologii, idiografizm, na-turalizm-nntynaturalizm, pozytywizm, principia media, socjologia.

Literatura:

Mokrzycki E., 1980, Filozofia nauki a socjologia. Od doktryny metodologicznej do praktyki badawczej, PWN, Warszawa.

Such J., 1987, Prawo naukowe fi prawidłowość) [w:] Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, Ossolineum, Wrocław.

Szacki J., 1983, Historia myśli socjologicznej. cz. 2, PWN, Warszawa.

Nonkonformizm, zob. konformizm.

Norma obyczajowa, zob. normy społeczne, obyczaj.