skanuj0063 (42)

Leon Battista Alberti 423

kie prawie nie może się obejść, stałyby się czymś bezsensownym i głupim. Wznosząc oczy ku niebu i patrząc na cudowne dzieła boskie podziwiamy Boga raczej poprzez piękno, które widzimy, niż poprzez pożytek, jaki odczuwamy. Ale dlaczego mówię o tych sprawach? Sama natura, jak to można wszędzie zauważyć, nieustannie z rozrzutnością szafuje nadmiarem piękna, na przykład w barwach kwiatów, że pominę inne rzeczy; jeżeli więc we wszystkim chcielibyśmy widzieć piękno, budowla jest naprawdę czymś, co w żaden sposób nie może się bez niego obejść, jeśli nie chcemy, aby obrażała zarówno tych, co się na tym znają, jak i nieświadomych. Cóż to bowiem każe nam gardzić źle ukształtowaną i niewykończoną wielką masą kamieni, a im jest większa, tym ostrzej potępiać niepotrzebnie poniesione koszty i ganić nierozsądnie rozrzutne nagromadzenie kamieni. Zapewnić to, co konieczne, jest sprawą łatwą i prostą, ale samo zaspokojenie potrzeb nie da ci przyjemności, jeżeli jednocześnie będzie cię raziła brzydota budynku¹¹³. Dodać należy, że to piękno, o którym mówimy, jest niemałą pomocą dla wygody i trwałości. Albowiem któż zaprzeczy temu, że znacznie wygodniej jest mieszkać w dobrze wykonanym i ozdobnym budynku, niż gnieździć się w brzydkich i odrażających pomieszczeniach? I co ludzka sztuka może stworzyć tak trwałego, żeby było dostatecznie uodpornione na niszczycielskie działania człowieka? Jedynie tylko piękno może wyjednać łaskę u krzywdzicieli, uśmierzyć ich zapędy i doprowadzić do tego, że nie wyrządzają mu szkody. Ośmielam się twierdzić, że żadne dzieło w żaden sposób nie może być nigdy lepiej zabezpieczone od zniszczenia przez ludzi i stać się jakby nietykalne niż przez dostojeństwo i wdzięk swojego piękna¹¹⁴. Tu trzeba włożyć całą pilność i staranie, do niego dostosować wszystkie wkłady, .tak żeby to, co zbudujesz, było i pożyteczne, i wygodne, a przede wszystkim ozdobne, a przez to pełne uroku, tak żeby każdy, kto na to dzieło spojrzy, był przekonany, że właśnie na ozdobę poniesiono największe wydatki. Łatwiej być może wyczuwamy, czym są piękno i ozdoba sama w sobie i jaka jest między nimi różnica, niż możemy to wytłumaczyć słowami. Ale żeby nie być rozwlekłym, powiem tak: piękno jest harmonią wszystkich części dostosowanych do siebie i będących w zgodzie i proporcji z tym dziełem, w którym się znajdują, tak że nie można nic dodać ani ująć, ani zmienić, żeby nie zepsuć całości¹¹⁵. Jest to z pewnością rzecz wielka i boska, a dla osiągnięcia w niej doskonałości wytęża się wszystkie siły talentu i umysłu, i rzadko dane jest komuś nawet w samej naturze, stworzyć rzecz całkowicie skończoną i we wszystkim doskonałą¹¹⁶.

Jaką rzadkością jest, mówi ktoś u Cycerona, w Atenach piękny młodzieniec¹¹⁷. Ów znawca piękna uważał, że ci, którzy mu się nie podobają, cierpią na brak albo nadmiar pewnych rzeczy, które, jako że nie wiążą się z najwyższym i całkowitym pięknem, mogą, o ile się nie mylę, nabyć drogą przyozdabiania, wygładzając i przykrywając to co brzydkie, poprawiając i nadając blasku temu co piękniejsze, aby rzeczy pozbawione wdzięku mniej raziły, a wdzięczne sprawiały więcej przyjemności. Jeśli uznamy, że tak jest, to ozdoby .będą pewnym pomocniczym światłem dla piękna albo czymś w rodzaju jego dopełnienia¹¹⁸. Z tego, jak sądzę, wynika jasno, że piękno jako własna i wrodzona cecha jest rozsiane po całym ciele, które jest piękne — ozdoba zaś ma charakter czegoś dodanego i umownego raczej niż wrodzonego. Znów kontynuując trzeba stwierdzić: ci, którzy budują z tym zamiarem, żeby ich budynki chwalono — a tego powinni sobie życzyć wszyscy ludzie rozumni — kierują się z pewnością słuszną zasadą. A działać według słusznych zasad jest rzeczą sztuki¹¹⁹. Któż zaś może zaprzeczyć, że dobra i prawidłowa budowla może powstać jedynie poprzez sztukę? Szczególnie ta jej część, która dotyczy piękna i ozdobności, jako najważniejsza ze wszystkich, nie' będzie niczym wielkim, jeśli nie będzie zawierała w sobie mocnych zasad i sztuki, kto by zaś sobie to lekceważył, będzie bardzo nierozsądny. Są bowiem tacy, którzy tego nie uznają i mówią, że istnieją rozmaite poglądy, według których oceniamy piękno i różne budowle, i że kształt budynków zmienia się zależnie od gustu i upodobań, nie podlegając żad-