skanuj0084 (14)

I "2 .Samobójstwo

Samobójstwo, zob-. anomin.

Samospelniające się przepowiednie (■mg. sclf-fulfilling prophccics), pojęcie wprowadzone do socjologii przez Roberta K. Menona [1982], oznaczające jedną z osobliwości zjawisk społecznych, polegającą na tym, ze prognozy, przepowiednie lub piorociwa na temat przyszłych zdarzeń, Mając się elementem świadomości czlon-I ów jakiejś zbiorowości, wpływają na podejmowane przez poszczególne jednostki działania, a przez to przyczyniają się do urzeczywistnienia lej prognozy, nawet gdy pierwotnie była ona błędna. Przykładowo, pojawienie się pogłoski o niewypłacalności jakiegoś banku może doprowadzić do jego l.d.tyczncgo bankructwa, gdyż jeśli w plotkę tę uwierzy dostateczna liczba osób, które ■ w jej efekcie - zaczną wycofywać swoje wkłady, to w rezultacie bank stanic się niewypłacalny. Działanie mechanizmu samo-spełniających się przepowiedni obserwować można również w zachowaniach ludzi na rynku - pojawienie się przekonania o mającym nastąpić braku jakiegoś towaru może doprowadzić do jego wykupienia i spełnienia się prognozy; pogłoska o podwyżce cen może spowodować podwyżkę cen w wyniku wzmożonego popytu. Drak wiary w skuteczność działań reformatorskich może prowadzić do działań zorientowanych na uzyskanie doraźnych korzyści, które - w następstwie - uniemożliwiają powodzenie zamierzonych przedsięwzięć reorganizacyjnych.

Mechanizm samospclniających się przepowiedni ukazuje wagę czynników subiektywnych (uznawanych opinii, przekonań, postaw) w kształtowaniu realnych procesów społeczno-ekonomicznych. To, co jest „tylko" subiektywne, wpływając na ludzkie działania, doprowadza do obiektywnych następstw. Jak wskazywał William I. Thomas, działania społeczne zależą w znacznej mierze od przyjętej przez podmiot definicji sytuacji. Nawet jeśli przyjęta definicja sytuacji jest błędna, to działanie, które z niej wynika, prowadzi do realnych konsekwencji. Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi.

Na podobnej zasadzie opierają się tzw. przepowiednie samouniccstwiające się - są to prognozy ostrzegawcze, wskazujące na pewne negatywnie oceniane stany lub procesy, które mogą zaistnieć, jeżeli nic zostaną podjęte żadne przeciwdziałania. Celem formułowania prognoz ostrzcgawczycli (sa-mouniccstwiających się) jest zwrócenie uwagi na pojawiające się zagrożenia, aby nic dopuścić do iclt zajścia. Jeśli prognoza taka stanic się elementem definicji sytuacji dostatecznej liczby osób, to doprowadzi do własnej falsyflkacji. Uwidacznia się tutaj wpływ rezultatów badań na badaną rzeczywistość, stanowiący według Stanisława Ossowskiego jedną z osobliwości nauk społecznych (S. Ossowski 1983, s. 181). (A.S.)

źśob. definicja sytuacji, problemy społeczne, socjologia ekonomiczna, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.

Ossowski S., 1983, O osobliwościach nauk społecznych, PWN, Warszawa.

Sankcje społeczne, zob. kontrola społeczna, obyczaj, pcmiisywizm.

Schizma (gr. schisma - rozdarcie, rozdwojenie), rozłam, podział zbiorowości na przynajmniej dwie podgrupy. W skrajnym przypadku schizma może zapoczątkować całkowity rozpad grupy.

Schizma 173

W obrębie każdej zbiorowości można wskazać czynniki i procesy zmierzające do zwiększenia stopnia integracji oraz podtrzymania istniejących więzi społecznych, a także czy nniki i procesy zorientowane przeciwnie - w kierunku dezintegracji i rozpadowi. Schizma stanowi przejaw dominacji procesów dczintcgracyjnych. Podstawą rozłamu w grupie są różnice w sferze wartości, przekonań lub wierzeń, którymi przypisuje się dużą wagę.

Mając na uwadze, że różnego typu zróżnicowania występują wewnątrz każdej zbiorowości społecznej, pojawia się pytanie, w jakich okolicznościach różnice te stają się na tyle istotne, że nic udaje się utrzymać jedności grupy. Rzadko kiedy możliwe jest prospektywne uznanie określonych zróżnicowań za czynniki „nieuchronnie" prowadzące do schizmy. Te same czynniki obiektywne w odmiennych okolicznościach prowadzą do rożnego typu następstw. Wskazać można przysiady wielu zbiorowości, w obrębie których występują bardzo głębokie różnice i podziały, a mimo wszystko grupy te potrafią utrzymać jedność. Liczne są także przypadki odwrotne - czynniki, wydawać by się mogło, drugorzędne stają się przyczyną schizmy, pomimo że więcej jest podobieństw niz różnic, czynników łączących niż dzielących.    7-

Schizma jest procesem. Oznacza to, że świadome dążenie do podziału w obrębie zbiorowości pojawia się stopniowo, jako reakcja na przyjęte stanowisko i działania podejmowane przez drugą podgrupę. Potęgowanie się wrogości między stronami uznać już można za ukrytą fazę konfliktu społecznego, który może doprowadzić do trwałych podziałów.

Schizmę traktować można zatem jako formę konlliktu społecznego (wewnątrzgru-powego). Pozwala to wykorzystać narzędzia opisu i analizy teorii konlliktu do wyjaśniania przebiegu tego zjawiska. Zazwyczaj jest to proces, w którym formują się przeciwstawne grupy interesu i quasi-grupy (zob. [R. Dahrendorf 1959]). Natężenie oraz gwałtowność konfliktu między grupami stanowiącymi wcześniej jedną zb oro-wość są zazwyczaj wyższe niż w wyp idku konlliktu grup „obcych” (zob. [L.A. ( oser 1966]). Nienawiść do renegatów i ods .cze-picńców (a w ten sposób strony częst.i się postrzegają) jest większa niż w stosunl u do innych jednostek i grup.

Schizma jest niekiedy procesem d ugo-trwalym. Wynika to nic tylko stąd, że podział w obrębie zbiorowości musi zostać uznany za nieuchronny przez znaczącą część jej członków oraz że strony muszą całkowicie utracić nadzieję na przywrócenie jedności. Niejednokrotnie wytwarza się spoisty syndrom wzajemnego uzależnienia obu podgrup przeciwdziałający ostatecznemu rozpadowi zbiorowości. Przekształcenia w obrębie systemów waitości. norm i cclóv obu podgrup zachodzące w trakcie schiznn prowadzą dosyć często do podejmowania działań o charakterze wyłącznic dcstrukcy nym. Usiłuje się uczynić rywalowi „na złość", szkodzić mu itp. Stopniowo obie podgrupy nastawione są niemal wyłącznie na wzajemne zwalczanie się. Staje się to ich głównym celem działania i - poniekąd - podstawową racją istnienia. „Karanie i frustrowanie przeciwstawnej podgrupy staje się z wolna celem samym w sobie" (J. Szmatka 19S9, s. 2S5]. Wszelkie inne cele i zadania grupy zostają zredukowane do minimum i schodzą na dalszy plan. W efekcie obie podgrupy pozostają w swoistym sy abiotycznym związku, nic mogąc się bez siebie obejść, a schizma staje się stanem permanentnym. (A.S.)

Zob. konflikt społeczny, wartość, więź spoi .czna. Literatura:

Coscr L.A., 1966, The Funclions of Soch I Co/1-Jlicl, Frcc Press, New York.

Dahrendorf R., 1959, Class and Class Conjlici in Industrial Socicly, Stanford Univ. Press. Stanford.

Gustafson J.P., 1992, Grupy schizmatycz >e [w:] Elementy mikrosocjologii, cz. 2: Wyi ór tekstów, oprać, i red. J. Szmatka, UJ, Kra.',ów.