DSCN1824

172 Samobójstwo

Samobójstwo, zob. anomia.

Samospełniające się przepowiednie (ang. self-falfilling prophecies), pojęcie wprowadzone do socjologii przez Roberta K. Mertona [1982], oznaczające jedną z osobliwości zjawisk społecznych, polegającą na tym, że prognozy, przepowiednie lub proroctwa na temat przyszłych zdarzeń, stając się elementem świadomości członków jakiejś zbiorowości, wpływają na podejmowane przez poszczególne jednostki działania, a przez to przyczyniają się do urzeczywistnienia tej prognozy, nawet gdy pierwotnie była ona błędna. Przykładowo, pojawienie się pogłoski o niewypłacalności jakiegoś banku może doprowadzić do jego faktycznego bankructwa, gdyż jeśli w plotkę tę uwierzy dostateczna liczba osób, które - w jej efekcie - zaczną wycofywać swoje wkłady, to w rezultacie bank stanie się niewypłacalny. Działanie mechanizmu samo-spelniających się przepowiedni obserwować można również w zachowaniach ludzi na rynku - pojawienie się przekonania o mającym nastąpić braku jakiegoś towaru może doprowadzić do jego wykupienia i spełnienia się prognozy; pogłoska o podwyżce cen może spowodować podwyżkę cen w wyniku wzmożonego popytu. Brak wiary w skuteczność działań reformatorskich może prowadzić do działań zorientowanych na uzyskanie doraźnych korzyści, które - w następstwie - uniemożliwiają powodzenie zamierzonych przedsięwzięć reorganizacyjnych.

Mechanizm samospełniających się przepowiedni ukazuje wagę czynników subiektywnych (uznawanych opinii, przekonań.

postaw) w kształtowaniu realnych procesów społeczno-ekonomicznych. To, co jest jy). ko” subiektywne, wpływając na ludzkie działania, doprowadza do obiektywnych następstw. Jak wskazywał William I, Thomas, działania społeczne zależą w znacznej mierze od przyjętej przez podmiot definicji sytuacji. Nawet jeśli przyjęta definicja syte cji jest błędna, to działanie, które z niej wynika, prowadzi do realnych konsekwencji. Jeśli ludzie definiują sytuacje jako rzeczywiste, to stają się one sytuacjami rzeczywistymi.

Na podobnej zasadzie opierają się tzw. przepowiednie samounicestwiające się - są to prognozy ostrzegawcze, wskazujące na pewne negatywnie oceniane stany lub procesy, które mogą zaistnieć, jeżeli nie zostaną podjęte żadne przeciwdziałania. Cekn formułowania prognoz ostrzegawczych (sa-mounicestwiających się) jest zwrócenie uwagi na pojawiające się zagrożenia, aby nie dopuścić do ich zajścia. Jeśli prognoza lala stanie się elementem definicji sytuacji dostatecznej liczby osób, to doprowadzi do własnej falsyfikacji. Uwidacznia się tną wpływ rezultatów badań na badaną rzeczywistość, stanowiący według Stanisława Ossowskiego jedną z osobliwości nauk społecznych [S. Ossowski 1983, s. 181]. (A.S.)

Zob. definicja sytuacji, problemy społeczne, socjologia ekonomiczna, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i staliwa społeczna, PWN, Warszawa.

Ossowski S., 1983, O osobliwościach soi

Społecznych, PWN, Warszawa

Sankcje społeczne, zob. kontrola społeczna, obyczaj, permisywizm.

Schizma (gr. schisma - rozdarcie, rot' dwojenie), rozłam, podział zbiorowości os przynajmniej dwie podgrupy. W skrajnym przypadku schizma może zapoczątkować całkowity rozpad grupy.