DSC04149

400 ZABURZENIA NASTROJU I SAMOBÓJSTWA

póty rozsądniejsze wydaje się popieranie isl- czych w nadziei na ulżenie cierpieniu i ogra-niejących programów prewencji (interwen- niczenie liczby zgonów, których przyczyną cji) i rozwijanie badań zachowań samobój- są samobójstwa.

STRESZCZENIE

Cechą dominującą w zaburzeniach nastroju (dawniej zwanych zaburzeniami afektywnymi) są skrajne zmiany nastroju - głębokie załamanie lub pełna euforia. Wszyscy miewamy w życiu niewielkie lub umiarkowane wahania nastroju, jednak u niektórych ludzi jego skrajne formy są przyczyną zachowań, które powszechnie uważamy za nieprzystosowane. W tym rozdziale omówiliśmy oficjalnie uznane kategorie zaburzeń związanych ze zmianami nastroju, powodującymi złe przystosowanie.

Znaczna większość osób z takimi zaburzeniami cierpi na jedną z form depresji jednobiegunowej - dysty-mię lub wielką depresję. Zaburzenia te wywołują wiele objawów afektywnych, poznawczych i motywacyjnych, łącznie z uporczywym przygnębieniem, negatywnymi myślami o sobie samym i o swojej przyszłości oraz utratą zainteresowania lub energii do podejmowania działań, które uprzednio sprawiały przyjemność. Również podstawowe funkcje biologiczne są często zakłócone; na przykład dramatycznym zmianom może ulec wzorzec snu lub zaniknąć łaknienie i zainteresowanie jedzeniem.

Przy zaburzeniach dwubiegunowych (cyklotymii i zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym typu I lub li) u pacjenta występują zarówno epizody depresji, jak i manii lub hipomanii. Objawy manii i hipomanii są w zasadzie przeciwieństwem objawów depresji. Zaburzenia jednobiegunowe występują o wiele częściej niż zaburzenia dwubiegunowe.

Zaburzenia jednobiegunowe mają podłoże biologiczne i psychiczne. Do czynników biologicznych, których istnienia dowiedziono, zaliczamy uwarunkowania genetyczne, które mogą zwiększyć podatność na wielką depresję, ale prawdopodobnie nie na dystymię. Chociaż nie wiemy jeszcze, jakie są mechanizmy działania biologicznych czynników w przypadku wielkiej depresji, mamy wiele powodów, by sądzić, że istotnie odgrywają one ważną rolę w etiologii tego zaburzenia. Wielka depresja na przykład wyraźnie łączy się z licznymi zaburzeniami regulacji współdziałających procesów neurobiologicznych, w tym układów neurochemicznych, neu-roendokrynnych i neurofizjologicznych. Występowanie przy depresji zaburzenia rytmów okołodobowych i sezonowych również wskazuje na rolę czynników biologicznych. W ostatnich latach najciekawsze poszukiwania biologicznych przyczyn depresji w większości koncentrowały się na zaburzeniu rytmu okołodobowego. Tłumaczą one wiele klinicznych cech depresji.

Istnieje również wiele ważnych teorii dotyczących psychospołecznych przyczyn depresji jednobiegunowej. Teoria poznawcza Becka i ponownie sformułowane teorie bezradności i braku nadziei zostały ujęte w modele podatność - stres, przy czym podatność rozumiana jest jako zaburzenie poznawcze (odpowiednio: dysfunkcjonalne przeświadczenia czy pesymistyczny styl atrybucji). Cechy osobowości, takie jak neurotyczność, so-cjotropizm (zależność od otoczenia) czy autonomia również mogą być przyczyną podatności na depresję. Teorie psy chody namiczne i interpersonalne podkreślają wartość doznań we wczesnym dzieciństwie (szczególnie jakości stosunków dziecka z rodzicami oraz znaczenie utraty jednego z rodziców) jako jednego z czynników stanowiących o podatności na depresję. Jednakże żadna z teorii nie wyjaśnia wszystkich przyczyn

depresji i nie jest prawdopodobne, aby kiedykolwiek jakaś pojedyncza teoria mogła objaśnić wszystkie łańcuchy przyczynowe depresji jednobiegunowej, która bez wątpienia uwarunkowana jest wieloma różnorodnymi czynnikami.

W zaburzeniach dwubiegunowych biologiczne czynniki przyczynowe odgrywają jeszcze większą rolę niż w zaburzeniach jednobiegunowych. Wpływ czynników genetycznych na zaburzenie dwubiegunowe jest przypuszczalnie większy niż jakikolwiek poważny uraz psychiczny. Wyraźną rolę odgrywają również zaburzenia równowagi biochemicznej oraz zaburzenia osi podwzgórze - przysadka - nadnercza, chociaż ich mechanizm nie został jeszcze dokładnie zbadany. W przypadku depresji dwubiegunowej istnieją również wyraźne dowody na rolę zaburzenia rytmów biologicznych. Jednym z ambitnych celów badawczych jest wyjaśnienie, dlaczego lit przeciwdziała zarówno objawom depresji, jak i manii. Stresujące wydarzenia mogą przyspieszać występowanie epizodów manii lub depresji, ale jest mało prawdopodobne, aby to one były prawdziwą przyczyną zaburzenia, chociaż wpływają na moment nadejścia i częstość epizodów choroby.

W leczeniu ciężkich stanów depresji często stosuje się metody biologiczne, takie jak farmakoterapia lub elektrowstrząsy. Coraz częściej, i z dobrym rezultatem w leczeniu tych poważnych zaburzeń, stosuje się terapie psychospołeczne. Znajdują one również zastosowanie w leczeniu łagodniejszych form zaburzenia nastroju. Liczne dowody wskazują, że najlepszą formą leczenia powtarzającej się depresji są specjalne rodzaje terapii psychospołecznych lub przedłużony okres podawania leków.

Objawom depresji, bez względu na ich nasilenie, zawsze towarzyszy zagrożenie samobójstwem, dlatego też ocena ryzyka samobójstwa jest ważna dla właściwego leczenia zaburzeń depresyjnych. Wydaje się, że jedynie nieznaczna liczba samobójstw jest nie do uniknięcia - głównie w przypadkach, gdy samobójca jest w pełni zdeterminowany i stosuje bardzo skuteczne środki. Znaczny odsetek prób samobójczych (na przykład niegroźne dla życia przedawkowanie leków lub przyjęcie leków działających powoli, co daje duże prawdopodobieństwo uratowania) to raczej pośrednia informacja niż pragnienie śmierci. Pomiędzy tymi dwiema skrajnościami plasuje się duża grupa ludzi o ambiwalentnym stosunku do samobójstwa, rozpoczynających niebezpieczne działania i w zależności od chwilowych impulsów i wydarzeń doprowadzających je do końca lub od nich odstępujących. Programy zapobiegania samobójstwom ograniczają się w większości do interwencji kryzysowych w formie „gorących linii* i chociaż doraźnie, dzięki interwencji, udaje się nie dopuścić do fatalnych w skutkach zamachów samobójczych, to jednak do tej pory nie dowiedziono ich trwalszej skuteczności wobec osób zaliczanych do grup wysokiego ryzyka samobójstwa.

WAŻNIEJSZE TERMINY
4 atrybucje	4 hipomania
4 automatyczne myśli negatywne	4 mania
4 cyklotymia	4 model podatność - stres
4 depresja	4 nawrót depresji
4 dysfunkcjonalne przekonania	4 negatywna triada poznawcza
4 dystymla	4 niespójne z nastrojem (urojenia)